Akademide Veri Setleri ile Pratik Çalışma Önerileri

İyi bir akademik çalışma çoğu zaman veri yönetimi ve analiz akışının ne kadar sağlam kurulduğuna bağlıdır. Kuramsal çerçevenin güçlü olması, veriyi bulma–temizleme–belgeleme–analiz etme–raporlama sürecinde sistematik ve tekrarlanabilir bir yaklaşım yoksa tek başına yeterli olmaz. Bu rehber; veri kaynağı seçiminden etik onama, FAIR ilkeleri (bulunabilir–erişilebilir–birlikte çalışabilir–yeniden kullanılabilir) ve açık bilim pratiklerine; versiyonlama, kod/defter (notebook) düzeni ve boru hattı tasarımından (pipeline) temizlik–keşif–özellik mühendisliği–modelleme–raporlama döngüsüne; kalite güvencesi, duyarlılık analizleri, çoğaltılabilir sonuç paylaşımı ve uzun dönem arşivlemeye uzanan uçtan uca bir “pratikler kataloğu” sunar.

1) Araştırma sorusundan veri gereksinimine: “Ne arıyorum?”

• Araştırma sorusu → gereksinim matrisi: popülasyon, zaman, ölçüm türü, hassasiyet, örneklem büyüklüğü.

• Hipotez/amaç → minimum değişken seti; “olsa iyi olur” veriyi ayrı bir blokta tutun.

• Ön kayıt: Hangi analizler yapılacak? Ana/ikincil sonuçlar neler?

---

2) Veri kaynakları: Birincil, ikincil, sentetik

• Birincil: Anket, deney, gözlem, sensör.

• İkincil: Kurumsal idari kayıtlar, açık veri portalları, literatür ekleri.

• Sentetik: Paylaşım sınırlıysa anonim/sentetik ikizler.
  İpucu: İkincil veride ölçüm hatası ve tanım değişimleri için meta veriyi okuyun.

---

3) Etik, gizlilik ve izinler: Başlamadan önce

• Etik kurul/onam: Amaç sınırlılığı, veri saklama süresi.

• Anonimleştirme: Doğrudan tanımlayıcılar (ad, TC) kaldırılır; küçük hücreler (n<5) bastırılır.

• Erişim kontrolü: Roller, loglama, paylaşımlı klasör politikası.

---

4) Veri yönetim planı (DMP) ve FAIR ilkeleri

• Bulunabilirlik: Kalıcı tanımlayıcı (DOI), açıklayıcı başlık/etiketler.

• Erişilebilirlik: Lisans türü (CC-BY, CC0), erişim kısıtları.

• Birlikte çalışabilirlik: Açık biçimler (CSV, Parquet), standart şemalar.

• Yeniden kullanılabilirlik: Codebook, örnek kullanım not defteri.

5) Klasör yapısı ve adlandırma: Dağınıklığa son

project/
data_raw/ (değiştirilmez)
data_proc/ (türev veriler)
docs/ (DMP, etik, codebook)
src/ (fonksiyonlar)
notebooks/ (analiz defterleri)
outputs/ (tablo/şekil/rapor)

Adlandırma: 2025-01-15_merge-v2.parquet gibi tarih–eylem–sürüm.

---

6) Versiyonlama ve “tek tuş” boru hattı

• Git + açıklayıcı commit mesajları; veri büyükse DVC/Git-LFS.

• Makefile/snaker ya da targets/drake/prefect ile yeniden üretilebilir pipeline: raw → clean → features → models → report.

---

7) Codebook ve değişken sözlüğü

Her alan için: ad, açıklama, birim, tip, eksik kodları, kategori etiketleri, kaynak, dönüşüm geçmişi.
Kural: Codebook güncel değilse veri kullanılamaz sayılır.

---

8) Kaliteli veri alımı: Form tasarımından giriş doğrulamalarına

• Zorunlu alanlar, aralık kontrolleri, regex.

• Sürükleyici ama kısa anket (10–12 dk kuralı).

• Pilot çalışma → soru anlaşılırlığı, zaman.

---

9) Temizlik stratejisi: “Kir nerede birikir?”

• Tür dönüşümleri (string→date/float),

• Çift kayıt tespiti (ID+timestamp),

• Outlier bayrakları (z>3, IQR), na haritaları.
  Her adımı loglayın: “temizlik_notları.md”.

---

10) Eksik veriler: Mekanizma ve çözüm

• MCAR/MAR/MNAR ayrımı; neden eksik?

• Çoklu atama (m≥20) veya FIML; listwise yalnız küçük oranda.

• Sonuç bölümünde “eksik veri duyarlılığı” alt başlığı açın.

---

11) Birleştirme (merge) ve anahtarlar: Çatallanmaya dikkat

• Primary key benzersizliği test edin.

• “Many-to-many” uyarısı → neden?

• Birleştirme sonrası satır sayısı ve coverage raporu.

---

12) Ölçek güvenilirliği ve puanlama

• Cronbach α/ω, doğrulayıcı faktör ile yapı geçerliği.

• Ters maddeler, puan standardizasyonu, kesme noktaları (gerekçeli).

---

13) Keşifsel veri analizi (EDA): İlk bakışın kuralları

• Özet tablolar (ort/medyan/SD/IQR),

• Dağılım grafikleri (hist/kde/violin),

• İlişki haritası (serpilme, korelasyon ısı haritası).
  Kural: Her grafiğe n, birim, dönüştürme notu.

---

14) Aykırı ve etkili gözlemler: Karar ağacı

• Ölçüm hatası → düzelt/çıkar.

• Doğal uç → robust analiz + duyarlılık bölümü.

• Etkili gözlem (Cook’s D, leverage) için raporda kısa not.

---

15) Özellik mühendisliği: Anlamlı sinyal üretimi

• Oranlar, farklar, log/kök dönüşümleri,

• Zaman türevleri (trend, mevsim kuklaları),

• Metin/etkileşim ölçütleri (tf-idf, yoğunluk),

• Alan temelli kompozit skorlar (gerekçeyle).

---

16) Reprodüksiyon için notebook düzeni

• 01_eda, 02_clean, 03_features, 04_model, 05_figures, 06_report.

• Her defterin başında amaç ve girdiler; sonunda çıktılar ve bir sonraki adım.

---

17) Kod kalitesi ve testler

• Fonksiyonlaştırın; docstring + tip ipuçları.

• Birim testleri: kritik dönüştürmelere (tarih ayrıştırma, winsorize).

• Stil: black/flake8 veya lintr/styler.

---

18) Varsayım tanıları: Erken ve sık

• OLS için doğrusallık/normalite/homoskedastisite,

• Lojistikte kalibrasyon (Brier, eğri),

• Zaman serisinde durağanlık (ADF/KPSS),

• Kümeler için silüet/gap.

---

19) Modelleme sırası: Önce basit, sonra karmaşık

1. Temel karşılaştırma (ortalama farkı, korelasyon),

2. Baseline (OLS/lojistik),

3. Gelişmiş (GLM, çok düzeyli, düzenlileştirme, SEM),

4. Duyarlılık (robust SH, farklı belirtimler).
   Prensip: Parsimoni + açıklanabilirlik.

---

20) Doğrulama: CV, zaman farkındalığı, grup ayrımı

• Rasgele CV yerine veri yapısına uygun k-kat veya rolling-origin.

• Tek bireyin çok gözlemi aynı katmanda olmasın (leakage önlemi).

• Grup bazlı CV (okul/klinik).

---

21) Belirsizlik ve etki büyüklüğü: Karar dili

• GA (95%) ve etki büyüklüğü (β*, OR, d, ΔR²).

• Marjinal etkiler (yüzde puan), karar eşiği duyarlılık tabloları.

• Senaryo anlatımı: kötümser–temel–iyimser.

---

22) Görselleştirme prensipleri

• Eksen, birim, n, belirsizlik bandı zorunlu.

• Koyu/kontrast dostu, renk körlüğü erişilebilir palet.

• Şekil dosyaları vektör (PDF/SVG), açıklayıcı başlık.

---

23) Tablo şablonları ve açıklayıcı dipnotlar

• Tanımlayıcılar (n, ort, SD / medyan, IQR),

• Model çıktıları (β, SH, GA, p; dipnotta varsayımlar/robust),

• Çoklu test düzeltme notu.

---

24) Duyarlılık analizleri: Güven inşa edin

• Eksik veri stratejileri karşılaştırması (listwise vs MI),

• Aykırı yönetimi (ham vs winsorize vs robust),

• Model belirtimi (alternatif link/dağılım).
  Rapor: “Sonuç yönü değişmedi; büyüklük ±%X oynadı.”

---

25) Çoğaltılabilir rapor üretimi

• R Markdown/Quarto/Jupyter Book ile kod+metin+şekil aynı dosyada.

• Tohum (seed), paket sürümleri, ortam ayrıntıları (session info).

• Otomatik rapor: Pipeline sonunda make report.

---

26) Paylaşım ve uzun dönem arşivleme

• Depolama: Kurumsal repo + zenodo/OSF/figshare (açık dosyalar).

• Lisans: Veri (CC), kod (MIT/BSD/GPL).

• Meta veri: Dublin Core/Datacite alanları doldurulmuş.

---

27) İşbirliği: Roller, kod inceleme, değişiklik talepleri

• Contributor rolleri (CRediT).

• Pull request ile kod inceleme, sürüm notları.

• Haftalık “boru hattı sağlık” toplantısı: kırık işleri düzeltin.

---

28) Zaman yönetimi: %40 veri, %40 analiz, %20 rapor

• Başta temizlik ve dokümantasyona yeterli süre.

• “Son hafta görselleştirme yoğunluğu” riskini azaltın; şablonları erken kurun.

• Takvim taşları (milestones) ve done definition.

---

29) Sık hatalar ve kaçınma yolları

1. Tek dosya/tek defter kaosu → modüler yapı.

2. Codebook’suz veri → tekrar kullanılamaz.

3. Eksik veri stratejisiz → yanlılık.

4. Doğrulamasız model → aşırı uyum.

5. Belirsizliği saklama → GA/duyarlılık şart.

6. Erişimsiz grafikler → renk körlüğü paleti, metin eşleniği.

---

30) Alan bazlı mini-senaryolar

• Eğitim: LMS log + notlar → erken uyarı; PR-AUC, kalibrasyon şart.

• Sağlık: Ziyaret sayıları → sayım modeli; gizlilik → küçük hücre bastırma.

• Sosyal politika: Panel veri → DiD + event study; paralel eğilim kontrolü.

Veri setleriyle güçlü bir akademik çalışma yürütmek, teknik ustalıktan önce disiplinli süreç gerektirir: net veri gereksinimi, etik ve FAIR uyumu; temiz bir klasör ve codebook; yeniden üretilebilir bir boru hattı; temizlik–EDA–özellik–model–raporun birbirine kilitlendiği bir akış; belirsizliği ve duyarlılığı dürüstçe raporlama; görsel ve tabloları karar diline çevirme; kod–veri–ortam sürümlemesi ve açık arşiv. Bu pratikler, yalnız bugünkü tezinizi değil, yarının çoğaltılabilir bilim kültürünü de besler. Son kertede, veriye gösterilen özen—kaynağından saklanmasına, dönüşümünden yorumuna—araştırmanızın ikna gücünü ve kalıcılığını belirler. Önce düzen, sonra model; önce şeffaflık, sonra sonuç.

Akademi Delisi, eğitim ve akademik destek alanında kapsamlı hizmetler sunan öncü bir platformdur. Öğrencilerin akademik başarılarına yön verirken, onları bilgiyle buluşturmayı ve potansiyellerini en üst düzeye çıkarmayı amaç edinmiş bir ekibiz. Sitemiz bünyesinde ödevlerden projelere, tezlerden makalelere kadar geniş bir yelpazede destek sağlıyoruz. Alanında uzman yazarlarımız, öğrencilere özgün içerikler sunarken, aynı zamanda onlara araştırma, analiz ve yazım konularında rehberlik ederek kendilerini geliştirmelerine yardımcı oluyor.
Akademik hayatın zorluklarıyla başa çıkmak artık daha kolay. Akademi Delisi olarak, öğrencilere sadece ödevlerinde değil, aynı zamanda araştırma projelerinde, tez çalışmalarında ve diğer akademik gereksinimlerinde de destek sağlıyoruz. Sunduğumuz kaliteli hizmetler sayesinde öğrenciler zamanlarını daha verimli bir şekilde kullanabilirler. Uzman ekibimiz, her bir öğrencinin ihtiyaçlarına özel çözümler üreterek, onların akademik hedeflerine ulaşmalarına katkı sağlar.
Gelişmiş kaynaklara erişimden akademik yazım kurallarına, araştırma yöntemlerinden kaynakça oluşturmaya kadar her aşamada öğrencilere destek sunan Akademi Delisi, eğitimde yeni bir perspektif sunuyor. Amacımız, öğrencilere sadece geçici çözümler değil, aynı zamanda uzun vadeli öğrenme ve başarıya giden yolda rehberlik etmektir.