Akademide Gelişmiş SPSS Teknikleriyle Uygulamalı Çalışmalar

SPSS, “menüden tıklayıp sonuç almak” deneyimiyle tanınsa da, ileri düzeyde kullanıldığında yalnızca bir GUI programı değil; sentezlenebilir analiz akışları, tekrarlanabilir raporlar, otomasyon ve sağlam istatistik setiyle araştırma üretkenliğini katlayan bir platformdur. Bu makale, akademik çalışmalarda SPSS’i “ileri” seviyede kullanmak için gerekli teknik haritayı sunuyor: sintaks tabanlı akışlar, OMS ile çıktı yakalama, GLM/GENLIN ailesi (lojistik, Poisson, Negatif Binom), karma modeller (MIXED/GENLINMIXED), ölçüm modeli (FACTOR/AMOS), veri hazırlama otomasyonları, bootstrap/robust seçenekleri, karma yöntem köprüleri ve makro yazımı.

1) SPSS’i “ileri” yapan şey: Menüden sintaksa, oradan otomasyona

• Menü yalnızca başlangıçtır; Syntax Editor ile adımlar kaydedilir, tekrarlanabilirlik sağlanır.

• OMS (Output Management System) ile tabloları otomatik dışa aktarın (CSV/Excel).

• Makrolar ve komut döngüleri (LOOP, DO REPEAT) ile aynı analizi onlarca değişkende tekrar edin.

İskelet:

OMS /SELECT TABLES /IF COMMANDS=[‘T-TEST’] SUBTYPES=[‘Independent Samples Test’]
/DESTINATION FORMAT=XLSX OUTFILE=’outputs/ttest_results.xlsx’ /TAG=’tt’;
* … analizler …
OMSEND TAG=’tt’.

2) Veri hazırlamada ileri işlemler: MATCH FILES, AGGREGATE, LAG

• MATCH FILES: Farklı dosyaları anahtar üzerinden birleştirme.

• AGGREGATE: Birey düzeyinden kurum/sınıf düzeyine özetler (ortalama, medyan, oran).

• LAG/LEAD: Zamanlı verilerde bir önceki değeri almak.

Örnek:

AGGREGATE
/OUTFILE=* MODE=ADDVARIABLES
/BREAK=okul_id
/okul_ort=MEAN(not_final).
COMPUTE onceki_not=LAG(not_final).
EXECUTE.

3) Eksik veri stratejileri: EM, MI ve raporlama dili

• Missing Value Analysis (EM): Tek değişkenli çok değişkenli normal varsayımında beklenen en büyükleme.

• MI (Multiple Imputation): MAR varsayımı altında çoklu atama; sonuçlar POOL ile birleştirilir.

• Rapor: “Eksik veri MI (m=20) ile ele alınmış; havuzlanmış katsayılar raporlanmıştır.”

Örnek:

MULTIPLE IMPUTATION
/IMPUTE VAR=not_final motivasyon SES
/METHOD=FCS /NIMPUTATIONS=20 /SAVE MODELFIT=YES.

4) Bootstrap güven aralıkları ve sağlamlık

• SPSS, pek çok prosedürde Bootstrap kutusuyla BCa GA üretir.

• Özellikle küçük n veya normalite ihlali durumlarında belirsizlik tahmini için kritik.

Menu ipucu: Analyze → Regression → Linear → Bootstrap.

---

5) GLM ve GENLIN: OLS ötesinde link–dağılım seçimi

• GLM (Univariate/Multivariate/Repeated): ANOVA/ANCOVA geniş aile.

• GENLIN: Lojistik (ikili/çoklu/sıralı), Poisson, Negatif Binom, Gamma vb. link–dağılım eşleştirme.

Lojistik örnek (GENLIN):

GENLIN yeniden_yatis (REFERENCE=0)
/MODEL program_c cinsiyet yas komorbidite
DISTRIBUTION=BINOMIAL LINK=LOGIT
/CRITERIA METHOD=FISHER(1) SCALE=1 COVB=ROBUST
/PRINT CPS PARAMETER.

Rapor: “Program etkisi OR=0.71 (95% GA: …), robust kovaryans ile kestirilmiştir.”

---

6) Çoklu düzey/küme yapısı: MIXED ve GENLINMIXED

• MIXED: Sürekli sonuçlarda rastgele kesişim/eğim; sınıf–öğrenci, klinik–hasta gibi kümelemeler.

• GENLINMIXED: İkili/sayım sonuçlarda çok düzeyli GLMM.

Örnek:

MIXED not_final BY okul_id
/FIXED=program motivasyon SES | SSTYPE(3)
/RANDOM=INTERCEPT | SUBJECT(okul_id) COVTYPE(VC)
/METHOD=REML /PRINT=G SOLUTION.

Rapor: “ICC=.18; rastgele kesişim modeli uygun.”

---

7) Ağırlıklı analizler ve karmaşık örnekleme: CSGLM, CSTABULATE

• Complex Samples modülü ile tabakalı/kümeli örnekleme ve ağırlıklar; hataları tasarıma-duyarlı hesaplar.

• Yanlış: Standart OLS/lojistik ile ağırlık varmış gibi davranmak.

• Doğru: Örnekleme tasarımı dosyasını (CSDESIGN) kurup CSGLM/CSLOGISTIC kullanmak.

---

8) Eşleştirme ve dengeleme (PSM): PSMATCHING eklentisi

• PSMATCHING ile eğilim skoru eşleştirmesi (1:1, caliper), denge metrikleri (SMD).

• Rapor: “Eşleştirme sonrası SMD<0.1; gruplar dengelendi.”

Örnek:

PSMATCHING
/MATCHGROUPS TREATMENT=program(1) CONTROL=program(0)
/ESTIMATOR LOGISTIC = cinsiyet yas SES
/MATCHMETHOD=NN(1) CALIPER=0.2
/SAVENEWVAR=pscore weight.

9) Sayım verileri: Poisson, Negatif Binom ve sıfır-enflasyon

• GENLIN ile Poisson; aşırı saçılım varsa Negatif Binoma geçin.

• ZINB/ZIP SPSS’in çekirdek GUI’sinde sınırlı; workaround: GENLIN ile modele offset ve dağılım ayarı; gerekirse AMOS/ek yazılımlar.

Örnek (Negatif Binom):

GENLIN ziyaret_sayisi
/MODEL program risk INDEX=okul_id
DISTRIBUTION=NEGBIN LINK=LOG
/OFFSET=log_exposure.

10) Tekrarlı ölçümler: GLM Repeated Measures vs MIXED

• GLM Repeated: Eşit aralık, sphericity varsayımı; Greenhouse–Geisser düzeltmesi.

• MIXED: Eşit olmayan aralıklar, eksik gözlemler, esnek kovaryans yapıları (AR(1), UN).

---

11) Robust standart hatalar ve cluster-robust yaklaşım

• GENLIN’de COVB=ROBUST ile sandwich SH.

• MIXED tarafında küme düzeyinde robust seçenekler sınırlı; moment temelli varyans kestirimi için GENLINMIXED tercih edin.

• Rapor: “Küme içi korelasyona karşı robust SH raporlanmıştır.”

---

12) Çok değişkenli keşif: Faktör analizi (FACTOR) ve doğrulama (AMOS)

• FACTOR: EFA (KMO, Bartlett, döndürme—promax).

• AMOS: CFA/SEM; ölçüm modeli + yapısal yol diyagramı, GA’lı katsayılar.

• İpucu: EFA sonucunu Save as Variables ile faktör skorlarına çevirip regresyona beslemek.

---

13) Güvenirlik ve kompozit ölçekler: RELIABILITY, ω için yollar

• SPSS αyı kolay verir; ω için McDonald kestirimi doğrudan yok—AMOS/ek makrolar veya R köprüsü.

• Rapor dilinde α + alternatif ölçüt (ω veya H) birlikte verin.

---

14) Mediasyon (aracılık) ve moderasyon (etkileşim): PROCESS makrosu

• Hayes’in PROCESS makrosu, SPSS’te aracılık–düzenleme–koşullu süreç modellerini hızlı kurar.

• Bootstrap GA’ları ile dolaylı etki raporlanır.

Rapor: “Dolaylı etki (X→M→Y) = 0.18, 95% BCa GA [0.06, 0.34].”

---

15) Çoklu test ve FDR/Holm: SPSS’te pratik yollar

• GUI’de toplu FDR yok; Excel/OMS veya SPSSINC MODIFY TABLES ile p sütunu işlenip Holm/FDR uygulanabilir.

• Rapor: “Aile-yanlış-pozitif oranı FDR ile kontrol edildi.”

---

16) Grafikler: Chart Builder ötesi—GGRAPH, GPL ve “publication-ready”

• GGRAPH/GPL ile katmanlı grafikler (ci bandı, facet).

• Template dosyalarıyla kurum standartı: yazı tipi, renk, çizgi kalınlığı.

• Karar grafikleri: marginal effects (PROCESS veya REGRESSION + Compute) → çiz.

Örnek (GGRAPH iskelet):

GGRAPH
/GRAPHDATASET NAME=”graph” VARIABLES=hat_deger ON graf_x
/GRAPHSPEC SOURCE=INLINE.
BEGIN GPL
SOURCE: s=userSource(id(“graph”))
DATA: y=col(source(s), name(“hat_deger”))
DATA: x=col(source(s), name(“graf_x”))
GUIDE: axis(label(“X”))
GUIDE: axis(label(“Y”))
ELEMENT: line(position(x*y))
END GPL.

17) OMS ile tam otomatik rapor hattı (SPSS → Excel/Word → Şablon)

• Tüm analiz tablolarını etiketli OMS ile dışa aktarın, Word/Excel’de hazır şablonla bağlayın.

• Yarar: Revizyonda tek tuşla güncelleme, insan hatasını azaltır.

---

18) Makro ve döngüler: 20 ölçeğe aynı analizi kopyalamayın

• DEFINE … !ENDDEFINE ile makro; !DO !ENDDO ile dizi üzerinde dolaşın.

• Örn. 15 alt ölçeğe aynı RELIABILITY + FACTOR analizi.

Örnek:

DEFINE !relfac (!POSITIONAL !ENCLOSE(‘(‘,’)’) )
RELIABILITY /VARIABLES=!1 /SCALE(‘toplam’) ALL /MODEL=ALPHA.
FACTOR /VARIABLES=!1 /CRITERIA=FACTORS(1) /EXTRACTION=PAF /ROTATION=NONE.
!ENDDEFINE.

!DO !v !IN (olcek1 to olcek15).
!relfac (!v).
!DOEND.

19) Karma yöntem köprüleri: Nitel kodları nicelleştirip SPSS’e taşımak

• NVivo/Atlas.ti’den case × code yoğunluğu tablolarını CSV olarak çıkarın; SPSS’te regex ile tema endeksleri oluşturun.

• Nicel modelde aracı veya moderatör olarak kullanın.

---

20) Örnek Olay A (Eğitim): Program etkisi, çok düzeyli lojistik

Bağlam: Öğrenci (seviye-1) okul (seviye-2). Y=geçiş (0/1).
Model: GENLINMIXED, logit link, rastgele kesişim (okul).
Sonuç: Program OR=1.35 (95% GA: 1.10–1.65), ICC≈.12.
Duyarlılık: Ağırlıklı (Complex Samples) ve robust SH ile yön değişmedi.

---

21) Örnek Olay B (Sağlık): Ziyaret sayısı—Negatif Binom + offset

Bağlam: Farklı takip süreleri (exposure).
Model: GENLIN, NegBin, link=log, offset=log(süre).
Sonuç: Müdahale β=-0.24 (p=.008); olay oranı oranı (IRR)=0.79.

---

22) Örnek Olay C (Psikoloji): Ölçek kısaltma (EFA → CFA → ω)

Adım: EFA ile madde ayıklama → AMOS’ta CFA (CFI=.96, RMSEA=.045) → ω=.88.
Değişmezlik: Cinsiyet ve yaş gruplarında metrik+skaler sağlandı.

---

23) İleri raporlama: APA/JARS, CONSORT/STROBE, PRISMA uyumu

• SPSS çıktısını etki büyüklüğü ve GA ile birlikte raporlayın.

• CONSORT/STROBE şemaları ek; ön kayıt ve protokol linkleri.

---

24) Sık hatalar ve çözüm kalıpları

1. GUI’ye bağımlılık → Syntax + OMS’a geçin.

2. Ağırlıkları yanlış kullanmak → Complex Samples.

3. OLS ile sayım/ikili sonuç modellemek → GENLIN/GLMM’e geçin.

4. Eksik veriyi silmek → MI ile karşılaştırmalı rapor.

5. Çoklu test düzeltmesiz sonuç yağmuru → Holm/FDR uygulayın.

6. “α yeter” → ω/H ve CFA/AVE/HTMT ile destekleyin.

Sonuç

SPSS, “kolay başlangıç” ününü ileri işlevlerle birleştirdiğinizde, tezden çok-merkezli projelere uzanan kurumsal ölçekli bir analiz platformuna dönüşür. Syntax–OMS–Makro üçlüsü, analizinizi tekrarlanabilir ve otomatik kılar; GENLIN/GLMM ailesi, gerçek dünyanın ikili, sayım, çarpık sonuçlarını doğru link–dağılım eşleştirmesiyle modeller; Complex Samples tasarım-uyumlu standart hatalar üretir; EFA/CFA/SEM ile ölçüm modelleri güvence altına alınır; Bootstrap/robust yaklaşımı belirsizliği dürüstleştirir.

Son kertede, gelişmiş SPSS kullanımı, “hangi menü?” sorusundan çok “hangi varsayım ve hangi model?” sorusunu merkezine alır. Bu sorunun cevabı daima alan bilgisi + istatistiksel muhakeme + otomasyon üçgeninde yatar. Böyle bir pratikle ürettiğiniz çıktı, yalnız bugünkü makalenin değil, yarının çoğaltılabilir biliminin de tuğlası olur.

Akademi Delisi, eğitim ve akademik destek alanında kapsamlı hizmetler sunan öncü bir platformdur. Öğrencilerin akademik başarılarına yön verirken, onları bilgiyle buluşturmayı ve potansiyellerini en üst düzeye çıkarmayı amaç edinmiş bir ekibiz. Sitemiz bünyesinde ödevlerden projelere, tezlerden makalelere kadar geniş bir yelpazede destek sağlıyoruz. Alanında uzman yazarlarımız, öğrencilere özgün içerikler sunarken, aynı zamanda onlara araştırma, analiz ve yazım konularında rehberlik ederek kendilerini geliştirmelerine yardımcı oluyor.
Akademik hayatın zorluklarıyla başa çıkmak artık daha kolay. Akademi Delisi olarak, öğrencilere sadece ödevlerinde değil, aynı zamanda araştırma projelerinde, tez çalışmalarında ve diğer akademik gereksinimlerinde de destek sağlıyoruz. Sunduğumuz kaliteli hizmetler sayesinde öğrenciler zamanlarını daha verimli bir şekilde kullanabilirler. Uzman ekibimiz, her bir öğrencinin ihtiyaçlarına özel çözümler üreterek, onların akademik hedeflerine ulaşmalarına katkı sağlar.
Gelişmiş kaynaklara erişimden akademik yazım kurallarına, araştırma yöntemlerinden kaynakça oluşturmaya kadar her aşamada öğrencilere destek sunan Akademi Delisi, eğitimde yeni bir perspektif sunuyor. Amacımız, öğrencilere sadece geçici çözümler değil, aynı zamanda uzun vadeli öğrenme ve başarıya giden yolda rehberlik etmektir.