Akademi Tezlerinde Frekans Dağılımlarının Kullanımı

Frekans dağılımları, nicel verinin en yalın ama en güçlü özetlerinden biridir. Tezlerde “betimsel istatistik” başlığı çoğu zaman ortalama–standart sapma ikilisiyle sınırlanır; oysa frekans (n) ve yüzde (%) tabanlı dağılımlar, değişkenlerin doğasını, veri kalitesini, örneklemin temsil gücünü ve sonraki modelleme kararlarını belirleyen erken uyarı sistemi gibidir. İyi kurulmuş frekans tabloları; ölçek güvenirliği için madde performansını, kategorik değişkenlerde dengesizlik (class imbalance) riskini, küçük hücre problemlerini, açık uçlu yanıtların kodlanma kalitesini ve kayıp veri kalıplarını okura tek bakışta gösterir. Bu makale, akademik tezlerde frekans dağılımlarını teknik ilkeler, pratik şablonlar ve alan-özgü örneklerle ele alır: değişken tiplerine göre uygun frekans yapıları, çapraz tablolar ve koşullu yüzdeler, ölçek–madde analizi, küçük hücre ve etik, grafikle destekli anlatım, duyarlılık analizleri ve rapor cümleleri.

1) Frekans Dağılımı Nedir? Neden İlk Adım Olmalı?

Frekans dağılımı, bir değişkenin değer–sıklık eşleşmesini verir. Kategorik değişkende n ve %, sayısalda ise sınıflandırılmış (binned) frekanslar ve kümülatif yüzdeler sunulur. Tez akışında frekanslar:

1. Veri kalitesini teşhis eder (uygunsuz kategori, outlier adacıkları),

2. Analiz seçimini yönlendirir (ör. seyrek kategori → birleştirme veya düzenlileştirme),

3. Örneklemi görünür kılar (temsil ve dengesizlik).

---

2) Değişken Türüne Göre Frekans Tasarımı

• Nominal (örn. cinsiyet, okul türü): n, %, geçerli % (valid percent), kayıp % ayrı sütunlar.

• Ordinal (örn. memnuniyet düzeyi): Doğal sıralama korunarak n–% ve kümülatif %.

• Sürekli: Uygun sınıf genişliği ile gruplama; Sturges/Scott/Freedman–Diaconis kuralları rehberdir.

• İkili: Dengesiz kategorilerde olay oranı vurgusu ve sonraki modellemede kalibrasyon uyarısı.

---

3) “Geçerli %” ve “Toplam %”: Kayıp Veriyi Doğru Sunmak

• Toplam %: Kayıp dahil paylaştırma.

• Geçerli %: Kayıp dışlanmış paylaştırma.
  Tezlerde hem n hem geçerli % birlikte sunulmalıdır; aksi halde kayıp verinin ölçeği gizlenir.
  Dipnot şablonu: “Geçerli yüzdeler, eksik gözlemler dışlanarak hesaplanmıştır; kayıp oranı Tablo D1’de raporlanmıştır.”

---

4) Sınıf Aralığı Seçimi (Sürekli Değişkenlerde)

• Amaç: Dağılımın şekli bozulmadan görünür kılınmalı.

• Kural: Çok az sınıf → aşırı düzleştirme, çok fazla sınıf → gürültü.

• Kılavuz:

  • Sturges: k=⌈log⁡2n+1⌉k = \lceil \log_2 n + 1 \rceilk=⌈log2​n+1⌉

  • Freedman–Diaconis: h=2⋅IQR⋅n−1/3h = 2 \cdot IQR \cdot n^{-1/3}h=2⋅IQR⋅n−1/3
    Rapor cümlesi: “Sınıf genişliği Freedman–Diaconis kuralına göre belirlenmiştir.”

---

5) Çapraz Tablolar: Kesişimlerde Anlam Aramak

Crosstab’lar, iki kategorik değişkenin ortak dağılımını verir. Sunumda üç oran türü akılda tutulmalı:

• Satır yüzdesi (X’e koşullu Y),

• Sütun yüzdesi (Y’ye koşullu X),

• Toplam yüzdesi.
  İpucu: Araştırma sorusuna uygun koşullandırmayı seçin (ör. “programa katılıma göre başarı yüzdesi” → satır %).

---

6) Küçük Hücre Problemi (n<5): Etik ve İstatistik

• Etik: Kimliklenebilirlik riski, özellikle alt gruplarda.

• İstatistik: Güvenilir oran hesapları zayıflar; benzeşik sınıflarla birleştirme veya baskılama uygulayın.
  Dipnot şablonu: “n<5 olan hücreler etik gerekçelerle birleştirilmiş/bastırılmıştır.”

---

7) Dengesiz Sınıflar ve Sonraki Analizler

Dengesiz (örn. %90–10) sınıflar lojistik modellerde kalibrasyon ve ayrım ölçütlerini etkiler.
Rapor köprüsü: “Frekans dağılımları, olumlu sınıfın %11 oranında olduğunu gösterdi; bu nedenle sonuç bölümünde PR-AUC ve kalibrasyon eğrisi raporlanmıştır.”

---

8) Likert Ölçeklerinde Frekans Matrisi

Likert maddeleri için madde × kategori matrisi verin; birleştirilmiş kategoriler (örn. 1–2, 4–5) raporda gerekçeli olmalı.
İpucu: Ters maddeler için frekanslar ayrıca gösterilsin; kodlama hataları böyle yakalanır.

---

9) Madde Seviyesinde Kalite Kontrol: Tavan–Taban Etkileri

• Tavan (ceiling): Yüksek kategorilerde yığılma → ayırt edicilik azalır.

• Taban (floor): Düşük kategorilerde yığılma.
  Rapor: “Madde 7’de ‘Kesinlikle Katılıyorum’ %68; tavan etkisi olasıdır. Ölçeğin kısa form önerilerinde madde 7 yeniden yazılmalıdır.”

---

10) Çoklu Yanıt Soruları (Multiple Response)

Aynı katılımcı birden çok seçeneği işaretleyebilir.
Sunum: Her seçenek için n (case) ve % (case) ile birlikte % (response) (toplam işaret sayısına göre) raporlanır.
Dipnot: “Bir katılımcı birden çok seçeneği işaretleyebildiğinden yüzdeler 100’ü aşabilir.”

---

11) Ağırlıklandırılmış Frekanslar (Survey Weights)

Olasılıklı örneklemlerde ağırlık kullanılmalıdır. Ağırlık uygulanmış frekanslar tasarım etkisi ve standart hata hesaplarına bağlanır.
Tez dili: “Frekans ve yüzdeler örneklem ağırlıklarıyla düzeltilmiştir; Complex Samples modülü kullanılmıştır.”

---

12) Zaman Serisi İçin Frekans: Periyot İçinde Olay Sayıları

Aylık/haftalık olay sayıları, mevsimsellik ve arızi şoklar için küçük çokluk grafikleriyle verilmeli; aynı tabloda kümülatif frekans ve hareketli ortalama eklenebilir.

---

13) Nitel Verinin Nicelleştirilmesi: Kod Frekansları

Kodlanan temalar için frekans ve belge kapsamı (coverage) birlikte verilmelidir.
Uyarı: “Frekans yüksekliği = önem” değildir; bağlam ve negatif örnekler raporlanmalıdır.

---

14) Görselleştirme: Mozaik, Yığılmış Oran, Lollipop

• Mozaik: Çapraz tablolarda alanı oranla kodlar, bağımlılığı sezdirir.

• Yığılmış oran barı: Kategorilerin bileşimini tek satırda; sıfırdan hizalanmış olmalı.

• Lollipop: Kategorik sıralı değerlerde okunaklı alternatif.

---

15) Frekans Tablolarında Biçim ve Tipografi

• Sütunlar: Kategori, n, %, Geçerli %, Kümülatif % (gerekirse).

• Toplam satırı zorunlu.

• Dipnotlar: Kayıp veri, birleştirme kuralları, ağırlık, sınıf genişliği.

---

16) Hipotez Testlerine Köprü: Beklenen Frekanslar

Ki-kare testinde her hücrede beklenen frekans ≥5 kuralı; sağlanmıyorsa Fisher veya hücre birleştirme.
Rapor: “Beklenen frekans koşulu 3 hücrede sağlanmadığı için Fisher’in kesin testi uygulanmıştır.”

---

17) Çoklu Karşılaştırma ve Yanlış-Alarm Riski

Aynı tabloda pek çok hücrenin test edilmesi aile hatası riskini artırır.
İlke: Frekanslar betimsel; testler önceden tanımlı hipotezler için.
Düzeltme: Holm/FDR, ama tez yazımında hipotez önceliği net olmalı.

---

18) Frekansların Karar Diline Çevrilmesi

Salt “%36” demek yetmez; n bağlamı ve uygulama cümlesi ekleyin:
“Öğrencilerin %36’sı (n=124), haftada 10 saatten az çalıştığını bildirmiştir; bu grup, erken uyarı programlarının birincil hedefiydi.”

---

19) Senaryolar

A) Eğitim (Lisans Dersi Başarı Durumu)

• Değişken: “Dersi Geçti (E/H)”.

• Dağılım: E %62 (n=248), H %38 (n=152).

• Yorum: Dengesizlik orta seviyede; sonraki lojistik modelde marjinal etkiler ve kalibrasyon raporlanacaktır.

B) Sağlık (Semptom Şiddeti—Ordinal)

• Kategoriler: Hafif %28, Orta %51, Şiddetli %21.

• Uyarı: Şiddetli’de n=33; alt grup analizlerinde küçük hücre birleştirmesi gerekebilir.

C) Sosyal Politika (Program Katılımı—Çoklu Yanıt)

• Seçenekler: İş Kulübü %41 (case), Mentorluk %29 (case), Atölye %46 (case); Response % toplamı >100.

• Not: Kümelenmiş katılım desenleri için eş-oluşum analizi eklenmiştir.

---

20) “Yapıştır–Kullan” Tablo ve Paragraf Şablonları

Tablo başlığı:
“Tablo 2. Program Katılım Durumunun Frekans Dağılımı (Geçerli ve Toplam Yüzdeler)”

Dipnot:
“Geçerli yüzdeler eksik veriler çıkarılarak hesaplanmıştır (kayıp n=12, %3.1). n<5 hücre bulunmadığından birleştirme yapılmamıştır.”

Paragraf (betimsel):
“Katılımcıların %57.4’ü (n=229) programa en az bir kez katılmış, %42.6’sı (n=170) hiç katılmamıştır. Geçerli yüzdelere göre katılım oranı %58.2’dir. Cinsiyete göre satır yüzdeleri, kadınlarda katılımın daha yüksek olduğunu göstermektedir (Kadın: %63.1; Erkek: %52.4). Beklenen frekans koşulu sağlandığından ki-kare testi uygulanmış, farklılık istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur (χ²(1)=5.84, p=.016).”

---

21) Veri Kalitesi İçin Frekans Tabanlı Kontroller

• Uç kategoriler: Beklenmeyen değer adacıkları (örn. “999=bilinmiyor”).

• Tutarsız kombinasyonlar: Çapraz tabloda imkânsız eşleşmeler (örn. “çalışmıyor” & “haftalık mesai>0”).

• Yanıt örüntüleri: Aynı katılımcıda tüm “5”ler → dikkatsiz yanıt şüphesi.

---

22) Frekans + Grafik: İkili Sunum

Her ana değişken için frekans tablosu + uygun grafik (yığılmış oran barı / lollipop / histogram–densite).
Alt yazı şablonu: “Bantlar 95% GA değildir; bu figür salt betimsel oranları göstermektedir.”

---

23) Raporlama Standartları ve Biçem

• APA/JARS: Tablo numarası, açıklayıcı başlık, dipnot hiyerarşisi.

• STROBE/CONSORT: Akış diyagramlarıyla birlikte frekanslar; “dahil edilme–çıkarılma” nedenlerinin n–%’leri.

• SRQR/COREQ (nitel): Kodlu temaların n–% raporlamasında bağlam vurgusu.

Frekans dağılımları, tezinizin betimsel omurgasıdır. İyi tasarlanmış frekans tabloları; veri kalitesini görünür kılar, ölçme araçlarındaki tavan–taban sorunlarını işaret eder, örneklem dengesizliklerini ve küçük hücre riskini ortaya koyar, hipotez testlerine usulüne uygun bir köprü kurar ve karar verici için anında anlaşılır bir dil sunar. Sürekli değişkenlerde sınıf kuralı ve kümülatif yüzdeler, kategorik değişkenlerde geçerli % ve çapraz tablolarda koşullu yüzdeler, çoklu yanıtlarda case vs response ayrımı, olasılıklı örneklemlerde ağırlıklandırma; tümü frekans sunumunu güvenilir ve işlevsel kılan yapı taşlarıdır.

Unutmayın: frekans tablosu sadece bir liste değildir; veri kalitesi raporunun ilk sayfasıdır. Bu ilk sayfayı iyi yazan araştırmacı, sonraki sayfalarda (modelleme, duyarlılık, politika dili) ikna gücü yüksek, şeffaf ve tekrarlanabilir bir tez mimarisi kurar. Frekanslar, veriyi hikâyeye, hikâyeyi kanıta, kanıtı karara dönüştüren ilk adımınız olsun.

Akademi Delisi, eğitim ve akademik destek alanında kapsamlı hizmetler sunan öncü bir platformdur. Öğrencilerin akademik başarılarına yön verirken, onları bilgiyle buluşturmayı ve potansiyellerini en üst düzeye çıkarmayı amaç edinmiş bir ekibiz. Sitemiz bünyesinde ödevlerden projelere, tezlerden makalelere kadar geniş bir yelpazede destek sağlıyoruz. Alanında uzman yazarlarımız, öğrencilere özgün içerikler sunarken, aynı zamanda onlara araştırma, analiz ve yazım konularında rehberlik ederek kendilerini geliştirmelerine yardımcı oluyor.
Akademik hayatın zorluklarıyla başa çıkmak artık daha kolay. Akademi Delisi olarak, öğrencilere sadece ödevlerinde değil, aynı zamanda araştırma projelerinde, tez çalışmalarında ve diğer akademik gereksinimlerinde de destek sağlıyoruz. Sunduğumuz kaliteli hizmetler sayesinde öğrenciler zamanlarını daha verimli bir şekilde kullanabilirler. Uzman ekibimiz, her bir öğrencinin ihtiyaçlarına özel çözümler üreterek, onların akademik hedeflerine ulaşmalarına katkı sağlar.
Gelişmiş kaynaklara erişimden akademik yazım kurallarına, araştırma yöntemlerinden kaynakça oluşturmaya kadar her aşamada öğrencilere destek sunan Akademi Delisi, eğitimde yeni bir perspektif sunuyor. Amacımız, öğrencilere sadece geçici çözümler değil, aynı zamanda uzun vadeli öğrenme ve başarıya giden yolda rehberlik etmektir.