Akademik Tezlerde SPSS ile Korelasyon Analizi
Korelasyon analizi, iki ya da daha fazla değişken arasındaki doğrusal (veya monotonik) ilişkinin yönü ve gücü hakkında sistematik bilgi verir. Tez çalışmalarında en sık kullanılan türler Pearson (r), Spearman sıra farkları (ρ) ve Kendall tau-b (τ_b) korelasyonlarıdır. SPSS, bu üçlünün yanı sıra kısmi korelasyon (partial r), iki-değerli özel durumlar (phi, nokta-çift serili, biserial), bootstrap güven aralıkları, iki değişkenli serpilme diyagramları, çoklu test düzeltmeleri ve sintaks ile tekrarlanabilir akışlar için zengin bir araç seti sunar.
1) Korelasyonun anlamı ve sınırı
r, ρ, τ_b değerleri -1 ile +1 arasında değişir: işaret yönü, mutlak değer gücü gösterir. Korelasyon nedensellik değildir; korelasyon, değişkenlerin birlikte değişimi hakkında bilgi verir, neden–sonuç çıkarımı sağlamaz. Tezde, kuramsal çerçeveyle ilişkiyi yorumlayın.
2) Doğru korelasyon türünü seçme
-
Pearson r: Sürekli, yaklaşık normal ve doğrusal ilişki; aykırıya duyarlı.
-
Spearman ρ: Sıralı/ordinal veya doğrusal olmayan ama monotonik ilişkiler; aykırıya daha dayanıklı.
-
Kendall τ_b: Küçük örneklem ve çok bağ (tie) olduğunda tercih edilebilir; yorumlaması daha tutarlıdır.
-
Phi (φ): İki ikili değişken.
-
Nokta-çift serili (r_pb): Bir ikili, bir sürekli (gerçekte kesilmiş sürekli).
-
Biserial: Bir sürekli + yapay ikili (gerçekte kesikli eşik); pratikte r_pb daha sık kullanılır.
Kural: Ölçek tipi + varsayım + örneklem büyüklüğü → seçim.
3) Varsayımlar: Doğrusallık, normalite, homoskedastisite
-
Pearson için: yaklaşık iki-değişkenli normal, doğrusal ilişki, homoskedastisite (değişen varyans olmaması).
-
Spearman/Kendall için: monotonik ilişki yeterlidir.
SPSS’te serpilme diyagramı (Scatterplot) ve artık grafiklerine bakın; Q–Q grafikleri ile normaliteyi değerlendirin.
4) Eksik veri ve SPSS seçenekleri
SPSS, korelasyonda Pairwise (çift bazlı) veya Listwise (liste bazlı) eksik veri elemesini sunar.
-
Listwise: Tüm değişkenler eksiksiz gözlem ister (n azalır, karşılaştırılabilirlik artar).
-
Pairwise: Her çift için kullanılabilir gözlemler (n değişir, bilgi kaybı azalır).
Tezde seçim gerekçenizi yazın; mümkünse MI (çoklu atama) sonucu ile duyarlılık kontrolü yapın.
5) Ölçek güvenilirliği ve korelasyon
Çok maddeli ölçeklerden türetilen toplam puanların güvenilirliği (α/ω) üst sınır oluşturur: güvenilirliği düşük ölçeklerde korelasyon zayıflar. SPSS’te Analyze → Scale → Reliability Analysis ile α raporlayın; ardından korelasyonları yorumlayın.
6) Aykırı değer ve etkili gözlemler
Pearson r, aykırı noktalar tarafından “çekilir”.
-
Serpilme diyagramında uç noktaları işaretleyin.
-
Mahalanobis mesafesi ile çok değişkenli aykırıları inceleyin.
-
Aykırı çıkarma, winsorize veya Spearman alternatifiyle duyarlılık raporlayın.
7) SPSS menü: Pearson, Spearman, Kendall
Analyze → Correlate → Bivariate…
-
“Pearson”, “Spearman”, “Kendall’s tau-b” seçenekleri.
-
“Two-tailed” (iki yönlü) geneldir; hipotez tek yönlü ise raporda gerekçelendirin.
-
“Flag significant correlations” ve “Means and standard deviations” kutularını ihtiyaca göre seçin.
8) SPSS menü: Kısmi korelasyon (Partial)
Analyze → Correlate → Partial…
-
İlgi değişkenlerini “Variables”, kontrol edilecekleri “Controlling for” alanına atın.
-
“Zero-order correlations” kutusunu işaretleyerek kısmi öncesi düzeyleri de alın.
Yorum: r_{XY.Z} kovaryansın Z etkisinden arındırılmış ilişkiyi verir.
9) SPSS menü: İkili değişkenler – phi ve r_pb
Analyze → Descriptive Statistics → Crosstabs → Statistics → Phi and Cramer’s V ile φ ve V;
r_pb için Bivariate penceresinde ikili–sürekli çifti Pearson ile analiz etmek genelde yeterlidir (SPSS ayrı etiketlemez). Raporda değişken tipini açık yazın.
10) Bootstrap güven aralıkları
Analyze → Correlate → Bivariate → Bootstrap…
-
Örn. B=2000 örnekleme, BCa güven aralıkları.
-
Özellikle küçük n ve normalite dışı koşullarda güvenilirdir.
Rapor: “r=.32, 95% BCa GA [.12, .49]”.
11) Çoklu test ve FDR/Holm
Bir matris içinde çok sayıda korelasyon test ediyorsanız tip I hata şişer. SPSS menüde yerleşik FDR yok; sintaks veya dış araçla p-düzeltme uygulayın. Tezde yöntem: Holm–Bonferroni veya Benjamini–Hochberg FDR ve hangi ailede uyguladığınız.
12) Fisher z dönüşümü ve güven aralığı
Pearson r’nin dağılımı simetrik değildir. Fisher z ile:
z=12ln1+r1−rz=\tfrac{1}{2}\ln\frac{1+r}{1-r}, SE=1/n−31/\sqrt{n-3}
Sonuç
SPSS ile korelasyon analizi, tezinizdeki değişkenler arası ilişkilerin şeffaf, tekrarlanabilir ve karar dostu bir resmini sunar. Başarı, uygun korelasyon türünü seçmek (Pearson–Spearman–Kendall), varsayımları sınamak (doğrusallık, normalite, homoskedastisite), eksik veriyi bilinçli yönetmek, aykırılara karşı duyarlılık göstermek, güven aralıkları ve mümkünse bootstrap ile belirsizliği dürüstçe raporlamak ve çoklu testlerde FDR/Holm gibi düzeltmeler uygulamaktan geçer.
Korelasyon, çoğu zaman başlangıç merdivenidir: kısmi korelasyonlar, regresyon/SEM, aracılık–düzenleme analizleri ve nedensel çerçeveler için ön bilgi sağlar. İlişkinin yönünü ve büyüklüğünü kuramsal bağlamla birleştirip, etki büyüklüğü ve GA ile somutlaştırdığınızda, SPSS çıktıları yalnız bir tablo olmaktan çıkar; ikna edici bilimsel argümana dönüşür. Sonuç olarak: Doğru tür, doğru varsayım, doğru raporlama—tezinizde korelasyon, güçlü bir köprü olur.
Akademi Delisi, eğitim ve akademik destek alanında kapsamlı hizmetler sunan öncü bir platformdur. Öğrencilerin akademik başarılarına yön verirken, onları bilgiyle buluşturmayı ve potansiyellerini en üst düzeye çıkarmayı amaç edinmiş bir ekibiz. Sitemiz bünyesinde ödevlerden projelere, tezlerden makalelere kadar geniş bir yelpazede destek sağlıyoruz. Alanında uzman yazarlarımız, öğrencilere özgün içerikler sunarken, aynı zamanda onlara araştırma, analiz ve yazım konularında rehberlik ederek kendilerini geliştirmelerine yardımcı oluyor.
Akademik hayatın zorluklarıyla başa çıkmak artık daha kolay. Akademi Delisi olarak, öğrencilere sadece ödevlerinde değil, aynı zamanda araştırma projelerinde, tez çalışmalarında ve diğer akademik gereksinimlerinde de destek sağlıyoruz. Sunduğumuz kaliteli hizmetler sayesinde öğrenciler zamanlarını daha verimli bir şekilde kullanabilirler. Uzman ekibimiz, her bir öğrencinin ihtiyaçlarına özel çözümler üreterek, onların akademik hedeflerine ulaşmalarına katkı sağlar.
Gelişmiş kaynaklara erişimden akademik yazım kurallarına, araştırma yöntemlerinden kaynakça oluşturmaya kadar her aşamada öğrencilere destek sunan Akademi Delisi, eğitimde yeni bir perspektif sunuyor. Amacımız, öğrencilere sadece geçici çözümler değil, aynı zamanda uzun vadeli öğrenme ve başarıya giden yolda rehberlik etmektir.
açık bilim alt grup analizi APA raporlama aykırı değer analizi biserial bootstrap BCa bootstrap güven aralığı çoklu atama MI çoklu test düzeltmesi crosstabs phi eğitim araştırmaları etki büyüklüğü r fdr benjamini-hochberg Fisher r testi Fisher z dönüşümü güvenilirlik analizi Cronbach alfa Holm Bonferroni homoskedastisite iki değişkenli normal ikili değişken korelasyonu ısı haritası Kendall tau kısmi korelasyon kısmi r yorumlama kontrol listesi korelasyon matrisi kovaryans küçük örneklem metodoloji ekleri moderatörlük monotonik ilişki nedensellik değil ilişki Nokta Çift Serili Korelasyon ordinal değişkenler pairwise listwise deletion partial regression plot pearson korelasyonu phi katsayısı robust duyarlılık sağlık çalışmaları serpilme diyagramı sosyal bilimler Spearman rho split file spss korelasyon analizi SPSS sintaks tek yönlü hipotez tekrarlanabilirlik tez raporlama veri dönüştürme log veri görselleştirme