Akademi İçin Anket Verilerinin Analizi Adımları

Anketler, akademik araştırmalarda hem keşifsel hem de doğrulayıcı amaçlarla en yaygın kullanılan veri toplama araçlarıdır. Öğrenci başarısını etkileyen faktörlerden sağlık davranışlarına, tüketici tercihlerinden kamu politikalarına kadar geniş bir alanda sorularımıza nicel ve nitel cevaplar ararız. Ancak güçlü bulgular, yalnızca çok sayıda yanıt toplamaktan değil; doğru örnekleme, iyi tasarlanmış soru kurgusundan, temiz veri boru hattından, geçerlik–güvenilirlik denetimlerinden ve doğru istatistiksel analiz adımlarından geçer. Bu makalede, akademide anket verilerinin uçtan uca analizini —tasarımdan raporlamaya— ayrıntılı ve uygulamalı bir rehber olarak sunuyoruz. Her adımda örnek olaylar, kontrol listeleri ve raporlama kalıpları vererek, çalışmanızı tekrarlanabilir ve ikna edici bir standarda getirmenizi amaçlıyoruz.

1) Araştırma sorusunu keskinleştirme ve ölçülebilir hale getirme

Anket analizi, iyi biçimlendirilmiş bir araştırma sorusu ile başlar. Soru; hedef popülasyon, kavramlar (değişkenler), beklenen ilişkiler ve sonuç ölçümlerini açıkça içermelidir.
Örnek: “8. sınıflarda günlük 60+ dakika odaklı çalışma yapan öğrencilerin okuduğunu anlama puanı ve sınav kaygısı düzeyi farklı mı?”
Bu soru; (i) çalışma süresi (kategorik/sürekli), (ii) okuduğunu anlama puanı (sürekli), (iii) kaygı ölçeği (Likert) değişkenlerini ve (iv) grup karşılaştırmalarını çağırır.

2) Örnekleme stratejisi ve yanıtlayıcı temsiliyeti

Olasılıklı (basit rastgele, tabakalı, çok aşamalı) ve olasılıksız (kolayda, kartopu) örnekleme arasında seçim, bulguların genellenebilirliğini belirler. Akademide mümkün olduğunca olasılıklı tasarımlar tercih edilir; tabakalı örnekleme alt grupların (cinsiyet, sınıf düzeyi, okul türü) dengeli temsilini sağlar.

Örnek olay: İlçedeki 12 ortaokuldan tabakalı–çok aşamalı örnekleme ile her okuldan 2 şube seçilerek N≈480 öğrenci hedeflenir. Yanıt oranı %72 gerçekleşirse ağırlıklandırma (post-stratification) ile temsil güçlendirilebilir.

---

3) Anket tasarımı: Soru türleri, ölçekler ve sıralama etkileri

İyi sorular tek boyutlu, açık, yanıtlayıcıyı yönlendirmeyen ve uygun seçenek kapsamına sahip olmalıdır. Likert ölçeklerinde (1–5/1–7) dengeli uçlar, ters maddeler ve madde açıklığı önemlidir. Soru sıralaması ön çerçevelemeyi (priming) etkiler; kritik ölçekler, demografiden önce veya sonra olmasının yaratacağı etkiler pilotla sınanmalıdır.

Uygulamalı ipucu:

• Anlam karmaşası taşıyan ikili soruları ayırın (“Ders çalışırken telefona bakıyor musun ve bu seni rahatsız ediyor mu?” yerine iki ayrı madde).

• “Diğer (lütfen belirtiniz)” alanı açık uçlu nitel veri sağlar; sonradan kodlanabilir.

---

4) Pilot uygulama ve bilişsel görüşmeler

Çok az sayıda (N=10–30) hedef katılımcıyla pilot yapın. Bilişsel görüşmeler (think-aloud) ile katılımcıların soruyu nasıl anladığını dinlemek, ölçüt geçerliği ve anlaşılırlığı artırır. Pilot verilerde ölçek dağılımı, tavan–taban etkileri, yanıt süresi ve kayma (response shift) izlenir.

Rapor kalıbı:
“Pilot (N=28) çalışmasında Kaygı Ölçeği için α=0.83; madde–toplam korelasyonları 0.42–0.68 aralığında. Ortalama yanıt süresi 7.8 dk (SS=2.1).”

---

5) Veri toplama kanalları ve etik onam

Çevrimiçi (LimeSurvey, Qualtrics, Google Forms), hibrit veya kağıt–kalem seçenekleri; örneklemin dijital erişimine göre belirlenir. Etik kurul onayı, aydınlatılmış onam, anonimlik/pseudonim ve veri depolama politikaları metotta açıklanmalıdır.
Not: Öğrenci çalışmaları için ebeveyn onamı ve okul izin yazıları kritik.

---

6) Ham verinin içe aktarımı ve veri sözlüğü (codebook)

Analize başlamadan önce değişken adları, etiketler, kod değerleri, birimler ve eksik değer kodlarıyla codebook oluşturun. Ham veri dosyaları salt okunur saklanmalı; analiz için işlenmiş (tidy) bir kopya oluşturulmalıdır.

7) Veri temizliği: Eksik veri yönetimi ve tutarlılık denetimi

Eksik veri desenini MCAR/MAR/MNAR hipotezleriyle inceleyin. Kayıp oranı %<5 ise listwise çıkarma bazen kabul edilebilir; daha yüksek oranlarda çoklu atama (multiple imputation) önerilir. Tutarsızlık örnekleri (yaş=12, sınıf=2?), mantık denetimleriyle yakalanır.

Uygulamalı örnek:

• Kaygı alt ölçeklerinden en fazla 1 madde eksikse kişiye özel ortalama ile tamamlanır; daha fazla eksikse ölçek puanı NA.

• Çoklu atama: m=20, predictive mean matching; birleşik (pooled) istatistikler raporlanır.

---

8) Ölçek güvenilirliği: Cronbach’s α, McDonald’s ω ve madde analizi

Likert ölçeklerinde iç tutarlılık için α ve ω raporlanır. α>0.70 genellikle kabul edilebilir; fakat α’nın madde sayısına duyarlı olduğu unutulmamalıdır. Madde–toplam korelasyonları (rit) ve “madde çıkarılırsa α” istatistikleri zayıf maddeleri işaret eder.

Örnek rapor:
“Test Kaygısı Ölçeği (8 madde): α=0.86, ω=0.87; rit=0.38–0.72. Madde 3 çıkarıldığında α=0.88’e yükseliyor; içerik geçerliği gerekçelendirilerek madde revize edildi.”

---

9) Geçerlik kanıtları: Yapı, içerik ve ölçüt

• İçerik geçerliği: Uzman paneli, kapsam indeksi (S–CVI/Ave ≥0.80 hedef).

• Yapı geçerliği: Keşfedici Faktör Analizi (KFA) ve Doğrulayıcı Faktör Analizi (DFA).

• Ölçüt geçerliği: Dış ölçütlerle korelasyon (yakınsak–ayırt edici), eşzaman/gecikmeli.

KFA kısa adımlar:
Uygunluk: KMO≥0.6, Bartlett p<0.05; çıkarım: principal axis factoring; döndürme: oblimin (faktörler ilişkili).
DFA: Uyum indeksleri (CFI/TLI≥0.90, RMSEA≤0.08, SRMR≤0.08) raporlanır.

---

10) Betimsel istatistikler ve örneklem tanıtımı

Her anket çalışmasında Table 1 zorunludur: demografi, temel değişkenler ve sonuç ölçümleri için ortalama±SS veya medyan[IQR], kategoriklerde n(%). Asimetri varsa medyan[IQR] tercih edilir; belirsizliği %95 GA ile gösterin.

Rapor kalıbı:
“Yaş ort.=13.5±0.7; kız %51.3. Günlük odaklı çalışma medyan=45 dk [IQR: 30–60]. Okuduğunu anlama ort.=72.4 (SS=10.3; 95% GA: 70.3–74.5).”

---

11) Grup karşılaştırmaları: Parametrik/parametrik olmayan testler

İki grup için bağımsız t veya Mann–Whitney U; üç+ grup için ANOVA/Kruskal–Wallis; kategoriklerde ki-kare/Fisher kullanılır. Varsayımlar: normallik (Shapiro–Wilk, Q–Q), varyans homojenliği (Levene). Bozulma varsa Welch ANOVA ve Games–Howell post-hoc uygulanır.

Örnek olay:
“Günlük ≥60 dk çalışan öğrencilerin okuduğunu anlama ort.=75.1±9.2; <60 dk=70.4±10.7; Welch t(178.6)=3.12, p=0.002, d=0.47.”

---

12) İlişki analizi ve korelasyonlar

Sürekli değişkenlerde Pearson/Spearman; kategorik–sürekli kombinasyonlarda eta veya nokta-biserial kullanılabilir. Korelasyon neden-sonuç göstermez; üçüncü değişkenler (SES, önceki başarı) karıştırabilir.

Uygulamalı ek: Korelasyon matrisinde n ve 95% GA dipnotla verilir; çoklu karşılaştırmalarda FDR düzeltmesi yapılır.

---

13) Regresyon modellemesi: Birincil ve ikincil analizler

Basit ilişkilerden sonra çoklu regresyon (lineer/lojistik/Poisson-NB) ile birden fazla yordayıcı birlikte değerlendirilir. VIF ile çoklu doğrusal bağlantı; HC3 gibi robust standart hatalar; artık diyagnostiği raporlanır. Etkileşim terimleri (ör. çalışma süresi × sınıf) pratik içgörü sağlar.

Rapor kalıbı:
“Çoklu doğrusal regresyonda kelime bilgisi (β=0.34, p<0.001) ve paragraf hızı (β=0.21, p=0.004) anlamlı; model R²=0.36. VIF<2; HC3 SH kullanıldı.”

---

14) Ölçek puanı oluşturma ve puanlama kararları

Likert maddeleri toplanarak/ortalanarak toplam ve alt boyut puanları üretilir. Ters maddeler çevrilir. Gerekirse norm veya yüzdelik dönüşümleri yapılabilir. Kestirimsel analizlerde standartlaştırma (z) karşılaştırılabilirlik sağlar.

İpucu: Puan aralıkları ve yorum eşiği (düşük/orta/yüksek kaygı) tanımlayın; sınıflama kararlarını alan uzmanlarıyla kalibre edin.

---

15) Ağırlıklandırma ve karma örneklem tasarımları

Tabakalı–küme örneklemlerde tasarım etkisi (DEFF) ve ağırlıklar analize yansıtılmalıdır. Ağırlıklar; seçim olasılığı, yanıt olasılığı ve post-strat düzeltmelerini içerebilir. Standart hatalar tasarım-tabanlı yöntemlerle (Taylor linearization) hesaplanır.

Örnek: İlçe–okul–şube çok aşamalı tasarım → survey paketleri (R/Python/SPSS) ile tasarım nesnesi tanımlanır; ki-kare, ortalama ve regresyonlar ağırlıklı raporlanır.

---

16) Açık uçlu maddelerin kodlanması ve nitel içerik analizi

“Diğer: …” yanıtları ve açık uçlu kısa yorumlar tematik kodlama ile nicelleştirilebilir. İki kodlayıcı arasında uyum (Cohen’s κ) raporlanır. Kod kitabı, örnek alıntılar ve frekanslar bulgulara zenginlik katar.

Rapor kalıbı:
“Açık uçlu 214 yanıtın içerik analizinde üç tema belirlendi: ‘Zaman Yönetimi’ (%41), ‘Motivasyon’ (%33), ‘Materyal Erişimi’ (%19), κ=0.82.”

---

17) Aykırı değerler, yanlış girişler ve duyarlılık analizleri

Aşırı uç puanlar (örn. 0 veya 100 sürekli görülmeyen ölçeklerde) veri giriş hatası olabilir; ham formla çapraz kontrol yapın. Aykırılar çıkarıldığında sonuç değişiyorsa duyarlılık bölümünde alternatif sonuçları gösterin. Winsorize eşikleri (örn. %1–99) not düşülmelidir.

---

18) Çoklu test düzeltmeleri ve hipotez hiyerarşisi

Anketlerde onlarca madde/alt boyut test edilir. Tip I hatayı kontrol için Holm veya Benjamini–Hochberg FDR uygulayın. Birincil ve ikincil hipotezleri ön kayıtlı (preregistered) olarak ayırın.

---

19) Görselleştirme: Anlatıyı güçlendiren minimalizm

• Likert dağılımı: Yığılma ve kutu–violin grafikleri.

• Oranlar: Bar grafikleri ve %95 GA (Wilson).

• Sürekli: Raincloud veya kutu + ham nokta jitter.

• Model sonuçları: Orman (forest) grafikleri, marjinal etki grafikleri.

İpucu: Grafik alt yazısında ne görüldüğünü 1–2 cümlede özetleyin; eksen birimleri ve örneklem büyüklüklerini yazın.

---

20) Özel durum: Ters maddeler, response set ve sosyal beğenirlik

Likertlerde ters madde kullanımı otomatik tersleme gerektirir; unutulursa ölçek bozulur. Response set (hep orta/aynı uçtan işaretleme) ve sosyal beğenirlik yanlılığı için kısa kontrol ölçekleri veya zaman damgası (çok hızlı doldurma) denetimleri yapılabilir.

---

21) Zaman boyutu ve panel anketleri

Ön test–son test veya enine–boyuna tasarımlarda tekrarlı ölçümler yaklaşımı gerekir. Sabit/rasgele etkili modeller veya tekrarlı ölçümler ANOVA ile değişim test edilir. Panel kaybı (attrition) taraflılığa yol açabilir; ağırlık ve çoklu atama ile yönetilir.

---

22) Alt grup analizleri ve etkileşimler

Cinsiyet, sınıf düzeyi, SES, okul türü gibi alt gruplarda etkiler farklılaşabilir. Önceden belirlenmiş (pre-specified) alt gruplar için etkileşim terimleri (X×Grup) ve marjinal etkiler raporlanır. Keşifsel alt grup taramaları FDR ile temkinli yorumlanır.

---

23) Çapraz doğrulama, doğrulayıcı örneklem ve replikasyon

Özellikle geniş ölçeklerde, analiz bir örneklemde geliştirilmeli, doğrulayıcı örneklemde test edilmelidir. Alternatif olarak k-kat çapraz doğrulama ve bootstrap güven aralıkları ile sonuçların kararlılığı gösterilir.

---

24) Uçtan uca raporlama: Yöntem–Bulgular–Tartışma

• Yöntem: Örnekleme, veri toplama, ölçekler, pilot, etik, temizlik, eksik veri, güvenilirlik–geçerlik, analiz planı (ön kayıt).

• Bulgular: Betimsel tablolar, görseller, test sonuçları (p, etki büyüklüğü, GA), model diyagnostikleri.

• Tartışma: Kuramsal/pratik yorum, sınırlılıklar (yanıt yanlılığı, kesitsellik), politika/uygulama önerileri, gelecek araştırmalar.

Kalıp cümle:
“Çoklu karşılaştırmalar Benjamini–Hochberg FDR ile düzeltildi; birincil hipotez dışındaki sonuçlar keşifsel olarak etiketlendi.”

---

25) Reprodüksiyon ve açık bilim uygulamaları

Kod ve verinin anonimleştirilmiş bir versiyonunu ek dosya veya depo (mümkünse) ile paylaşın. R Markdown/Jupyter ile tekrarlanabilir rapor üretin; veri sözlüğü ve sürüm notlarını (changelog) ekleyin.

---

26) Örnek uygulama senaryosu (Eğitim)

Bağlam: 8. sınıflarda N=412 geçerli form; “Günlük odaklı çalışma”, “Kelime Bilgisi” ve “Okuduğunu Anlama Puanı”.
Adımlar:

1. Temizlik ve eksik: kayıp %3.6 → çoklu atama (m=20).

2. Güvenilirlik: Kelime Motivasyonu α=0.84.

3. Betim: çalışma medyan=50 dk [35–70]; okuma ort.=73.2±9.8.

4. Karşılaştırma: ≥60 dk vs <60 dk → d=0.45, p=0.003.

5. Regresyon: Y ~ çalışma + kelime + sınıf + cinsiyet; R²=0.34; kelime β=0.31 (p<0.001).

6. Etkileşim: çalışma×sınıf (β=0.12, p=0.026)—üst sınıflarda çalışma getirisi daha yüksek.

7. Görsel: marjinal etki grafiği; politika önerisi: üst sınıflara yoğunlaştırılmış blok.

---

27) Örnek uygulama senaryosu (Sağlık)

Bağlam: N=680 erişkin; “Fiziksel Aktivite Anketi”, “Bilgilendirme Müdahalesi (0/1)”, “Başvuru (1/0)”.
Analiz: Ağırlıklı lojistik regresyon (tasarım etkisi DEFF=1.7).
Sonuç: Müdahale OR=1.8 (95% GA: 1.3–2.6), AUC=0.74; etki tüm alt gruplarda benzer (etkileşim p>0.10).

---

28) Sık hatalar ve önleme stratejileri

• Ters maddeleri çevirmeyi unutmak → ölçek bozulur → otomatik kontrol.

• Eksik veriyi silmek → MAR/MNAR’da yanlılık → çoklu atama.

• Sonsuz p-testleri → FDR/Holm, hipotez hiyerarşisi.

• Yanıtlayıcı yorgunluğu → kısa ölçekler, sayfa ilerleme çubukları.

• Yalnız ortalama raporu → medyan/IQR ve GA ekleyin; dağılımı gösterin.

---

29) Akademik yazımda stil ve şablon uyumu

Dergi yönergeleri (APA, AMA, CONSORT/STS benzeri yapı) tablo ve şekil başlıklarını, kısaltmalar sözlüğünü, eklerin konumunu belirler. Önceden şablonla yazmak, sonradan biçim sorunlarını azaltır.

---

30) Politika ve uygulamaya çeviri: Marjinal etkiler ve karar dili

Analitik bulguları marjinal etkilere çevirin: “Günlük çalışmayı 30→60 dk artırmak, okuduğunu anlama puanını ortalama +3.1 yükseltiyor (95% GA: 1.2–5.0).” Böylece paydaşlar için sonuç eyleme dönük hâle gelir.

---

31) Son adım: Duyarlılık, sınırlar ve gelecek çalışma planı

Farklı atama yöntemleri (listwise vs çoklu atama), ağırlıksız vs ağırlıklı modeller, aykırı–winsorize karşılaştırmaları Ek’te sunulmalı; sonuçların yön ve büyüklük açısından kararlı olup olmadığı gösterilmelidir. Sınırlar (kesitsel tasarım, öz-bildirim yanlılığı, ölçüm hataları) dürüstçe belirtilmelidir.

---

Sonuç

Anket verilerinin akademik analizinde başarı, disiplinli bir süreç yönetimine dayanır: iyi tanımlanmış bir araştırma sorusu, düşünülmüş örnekleme, dikkatli anket tasarımı, pilot ve bilişsel testler, etik–onam standardı, sağlam veri temizliği, güvenilirlik–geçerlik kanıtları, uygun istatistiksel testler ve şeffaf raporlama. Bu zincirin herhangi bir halkası zayıfladığında, kalan halkalar kusursuz olsa bile bulguların ikna gücü düşer.

Güçlü çalışmalar, yalnız “anlamlı p-değerleri” değil; etki büyüklükleri, güven aralıkları, marjinal etkiler ve görselleştirmeler ile karar vericilere açık bir karar dili sunar. Eksik veri ve aykırı değer yönetimi, çoklu test düzeltmeleri, tasarım etkisinin hesaba katılması ve alt gruplardaki heterojenliğin raporlanması; sonuçların genellenebilirliğini ve tekrar edilebilirliğini güçlendirir. Kod ve verinin (anonimleştirilmiş) paylaşımı, ön kayıt ve replikasyon çağrısı, çalışmanızı yalnız bugüne değil literatürün kümülatif bilgisini besleyecek şekilde geleceğe taşır.

Kısacası, bu makaledeki 31 adımı izleyerek; anket verinizi ham formdan politikaya etki edecek kanıta dönüştüren, şeffaf, etik ve tekrarlanabilir bir analitik boru hattı kurabilirsiniz. Böyle bir hat, ister eğitim çıktıları, ister sağlık davranışları, ister sosyal politika tercihleri üzerine çalışın—bulgularınızı güvenle savunmanızı ve sahada somut iyileştirmeler önermenizi sağlar.

Akademi Delisi, eğitim ve akademik destek alanında kapsamlı hizmetler sunan öncü bir platformdur. Öğrencilerin akademik başarılarına yön verirken, onları bilgiyle buluşturmayı ve potansiyellerini en üst düzeye çıkarmayı amaç edinmiş bir ekibiz. Sitemiz bünyesinde ödevlerden projelere, tezlerden makalelere kadar geniş bir yelpazede destek sağlıyoruz. Alanında uzman yazarlarımız, öğrencilere özgün içerikler sunarken, aynı zamanda onlara araştırma, analiz ve yazım konularında rehberlik ederek kendilerini geliştirmelerine yardımcı oluyor.
Akademik hayatın zorluklarıyla başa çıkmak artık daha kolay. Akademi Delisi olarak, öğrencilere sadece ödevlerinde değil, aynı zamanda araştırma projelerinde, tez çalışmalarında ve diğer akademik gereksinimlerinde de destek sağlıyoruz. Sunduğumuz kaliteli hizmetler sayesinde öğrenciler zamanlarını daha verimli bir şekilde kullanabilirler. Uzman ekibimiz, her bir öğrencinin ihtiyaçlarına özel çözümler üreterek, onların akademik hedeflerine ulaşmalarına katkı sağlar.
Gelişmiş kaynaklara erişimden akademik yazım kurallarına, araştırma yöntemlerinden kaynakça oluşturmaya kadar her aşamada öğrencilere destek sunan Akademi Delisi, eğitimde yeni bir perspektif sunuyor. Amacımız, öğrencilere sadece geçici çözümler değil, aynı zamanda uzun vadeli öğrenme ve başarıya giden yolda rehberlik etmektir.