Akademik Çalışmalarda Jamovi ile Etkileşimli Analiz

Jamovi; araştırmacıya, “buton isimlerini ezberletmeden”, gerekçe–bulgu–karar ekseninde yürüyen bir veri analizi deneyimi sunar. Temelde R üzerine kurulu, ancak R’ın komut satırı karmaşıklığını görünmez kılan bir arayüzdür. Akademik bağlamda üç noktada güçlüdür:

1. Etkileşimli analiz: Seçenekleri işaretledikçe sonuç penceresi anında güncellenir; değişikliklerin bulguya etkisini gözle görürsünüz.

2. Şeffaflık ve yeniden üretilebilirlik: Analiz akışı ve seçimleriniz tek bir dosyada saklanır; yarın aynı veriyi açtığınızda aynı sonucu üretirsiniz.

3. Açık bilim kültürü: Modüler yapısı sayesinde GAMLj gibi paketlerle karma modellerden etkileşimli GLM’lere kadar geniş bir yelpazeyi, tablolar ve formüllerle boğmadan, hikâye anlatan bir rapor diline dönüştürür.

1) Jamovi Zihniyeti: Menü Değil, Karar Cümlesi

Jamovi’yi etkili kullanmanın sırrı, ilk tıklamayı yapmadan önce soruyu karar cümlesine çevirmektir:

• “İlk 6 haftada akran rehberliği, düşük başlangıç düzeyindeki öğrencilerin sürdürme olasılığını artırıyor mu; artıyorsa ne kadar ve kimin için daha çok?”
  Bu cümle, jamovi’de hangi yolları izleyeceğinizi belirler: sonuç türü (ikili/sürekli), bağlam (kampüs türü, görünürlük esnekliği), etkileşim gereksinimi ve zaman penceresi.

Uygulamalı sahne: Sonuç ikiliyse (sürdürme: evet/hayır), jamovi’de lojistik düşünceyi çağırırsınız; alt gruplar ve esneklik için etkileşim kutularına uzanırsınız; raporda “kimin için?” sorusunu cevaplarsınız.

2) Veri İçe Aktarma ve Değişken Tanımlama: Analizin “Ses Teli”

Jamovi’ye veri aktarmak hızlıdır; ancak başarı, değişken tiplerinin doğru tanımlanmasına bağlıdır. Sürekli–sıralı–adlandırılmış farkı, menüye giden yolu değiştirir:

• Sürekli: Not puanı, süre.

• Sıralı: Likert bantları (düşük–orta–yüksek).

• Adlandırılmış: Kampüs türü, cinsiyet beyanı, program.

• İkili: Sürdürme (0/1), katıldı/katılmadı.

Uygulamalı sahne: “Kamerayı açma sıklığı” beş seçenekten oluşuyor; jamovi’de bunu sıralı olarak işaretlemek, daha sonra anlamlı sonuçlar doğurur. Aksi hâlde yanlış testler, yanlış cümleler üretebilirsiniz.

3) Etkileşimli Analiz Felsefesi: “İşaretle–Gör–Yorumla”

Jamovi’nin sonucu anında güncellemesi; duyarlılık/sağlamlık kültürünü doğallaştırır. Eşiği ≥3 yerine ≥2 denediğinizde, tatil bayrağını açıp/kapattığınızda, etkileşimi ekleyip çıkardığınızda sonuç gözünüzün önünde değişir. Bu, rapora “makul alternatiflerde mesaj sabit mi?” cümlesini eklemeyi kolaylaştırır.

Uygulamalı sahne: “Oturum kesme eşiğini” 15–20–25 dakika arasında değiştirip ana bulgunun yönünün değişmediğini görüyorsunuz. Yazıya: “Makul temizleme kurallarında mesaj sabit” notu düşersiniz.

4) Keşif ve Betimsel Sahne: Grafiksiz Grafik ile Başlamak

Jamovi; ortalama–ortanca–kuyruk–yığılma dilini sözlü grafik hâline getirmeyi kolaylaştırır. Betimsel menülerde, yalnız sayıları okumaz; deseni hikâyeleştirirsiniz:

• “0–5 kullanımda dik artış, 6–15 arası marjinal, 16+ plato.”

• “Pazartesileri tepe, cumaları düşüş.”

• “Tatillerde sönümlenme, ertesi hafta telafi sıçraması.”

Uygulamalı sahne: Haftalık danışmanlık başvurularında dönem ortasında zirve, tatil öncesi düşüş, tatil sonrası telafi var. Bu sahne, hangi pencerede analiz yapacağınıza ışık tutar.

5) Güvenilirlik ve Ölçek Analizi: Kısa Yol–Uzun Güvence

Jamovi’de ölçek güvenilirliği (iç tutarlılık sezgisi) birkaç tıklama uzaklıktadır. Ancak rapora yalnız bir sayı yazmak yerine, madde dili ve gösterge–kavram mesafesiyle konuşun:

• “Görünürlük esnekliği” maddeleri anlaşılır mı?

• Ters maddeler çevrildi mi?

• “Bilmiyorum/yanıt yok” ayrı işaretlendi mi?

Uygulamalı sahne: Pilot uygulamada “görünür hissediyorum” ifadesi yanlış okunuyor; parantezli açıklama eklenince madde aynı anlaşılmaya yaklaşıyor. Jamovi’den aldığınız sonuçlar, artık daha temiz.

6) t-Testleri ve Bağımsız Gruplar: Ortalama Değil, Pratik Fark

Jamovi t-test menüsü, gruplar arasındaki farkı hızlıca verir; fakat raporun değeri, “kaç dakika, kaç öğrenci” gibi pratik dilde ortaya çıkar. Ayrıca eşitlik/adalet merceğini açmak için alt grupları hikâyeye katın.

Uygulamalı sahne: “Esneklik var” grubunda oturum süresi küçük–orta artmış. Rapor: “Sınıf başına 2–3 öğrencilik ek sürdürme eşdeğeri; özellikle gece programında daha belirgin.”

7) ANOVA ve Çoklu Gruplar: Sinyali Yönüyle Anlatmak

Jamovi’nin çoklu karşılaştırma seçenekleri caziptir; ama “hücre avcılığı”na düşmeyin. Planlı karşılaştırmaları ana metinde, keşifleri temkin etiketiyle yazın. Her fark için “hangi grupta hangi kategori fazla/eksik” cümlesi kurun.

Uygulamalı sahne: Üç kampüs arasında sürdürme farkı var; yön: kırsalda esneklikle birlikte artış daha büyük. Politika: “Kırsalda akşam penceresi kalıcı.”

8) GLM ve Etkileşimler (GAMLj ile): “Kimin İçin, Ne Kadar?”

GAMLj modülü, jamovi’yi etkileşimli modelleme için güçlendirir. Düşük başlangıç × görünürlük esnekliği × kampüs gibi etkileşimler, “kimin için daha çok?” sorusunu cevaplar. Raporlamada katsayı adı değil, insanın duyacağı cümle kullanın.

Uygulamalı sahne: Düşük başlangıç düzeyinde, esneklik verilen kırsal öğrencilerde sürdürme iki kat artıyor; kentte artış daha düşük. Karar: “İlk 6 haftada hedefli destek + esneklik.”

9) Lojistik Düşünce: Olasılık Dilini Somutlaştırmak

İkili sonuçlarda jamovi, olasılık dünyasını somutlaştırır. Ancak çıkan sayıları “olasılık farkını insanlar nasıl duyar?” sorusuyla çevirin: “30 kişilik bir sınıfta ortalama 3–4 öğrenci daha sürdürür.” Bu, p-değerinden çok daha ikna edicidir.

Uygulamalı sahne: p=.04 yerine “%10–%15 arası olasılık artışı” ifadesi, karar verdirir.

10) Korelasyon ve Regresyon: Ortalama Doğru, Alt Bant Daha Doğru

Jamovi’de korelasyon/regresyon pratik; ancak ortalama odağının eşitlik açısından kör noktaları vardır. Alt bant (ör. not dağılımının alt çeyreği) için ayrı yorum yazın; gerekiyorsa kantil düşüncesine yakın bir dil kullanın: “Alt %25’te kazanım belirgin.”

Uygulamalı sahne: Kütüphane saatleri ile başarı ilişkisi düz çizgi değil; ilk 10 saatte dik kazanç, sonra marjinal. Politika: “İlk 10 saat için yoğun destek, sonrası izleme.”

11) Karma Etkiler ve Küme Farkındalığı: Aynı Öğretmenin Sınıfları

Jamovi ekosisteminde karma etkiler için modüller (ör. GAMLj Mixed) sizi “aynı öğretmenin sınıfları benzer” sezgisine taşır. Rapor; öğretmen etkisini bir varyasyon kaynağı olarak kabul eder; belirsizliği adil taşır.

Uygulamalı sahne: Öğretmen içi kıyaslarda etki sürüyor; kurum öğretmen bazlı hedefli geri bildirim planlıyor.

12) Faktör Analizi (Keşif): Kavram–Gösterge Mesafesini Kısaltmak

Jamovi’de keşifsel faktör analizi; ölçeklerin alt yapısını sezmek için idealdir. Ancak rapor, teknik terimlerle değil, kullanıma dönük cümlelerle yürür: “Aidiyet üç boyutta toplanıyor: topluluk desteği, görünürlük esnekliği, akademik bağ.” Her boyut için kısa örnek maddeler verin.

Uygulamalı sahne: Görünürlük esnekliği faktörü, sürdürme ile ilişkide aracı gibi davranıyor. Politika: “Esnekliğe yatırım, sürdürmeyi dolaylı artırabilir.”

13) Varsayım Kontrolleri: Gerekçe–Bulgu–Karar

Jamovi, varsayım kontrollerini erişilebilir kılar; ancak rapora “geçti/geçmedi” yerine ne anlama geldiği yazılmalıdır. Normal dağılımın kırılması her zaman “problem” değildir; alt bant, ağır kuyruk, tavan etkisi gibi sahneler hikâyeye dâhildir.

Uygulamalı sahne: Ağır kuyruklarda dayanıklı okuma önerirsiniz; ana mesaj korunuyorsa karar cümlesi değişmez.

14) Görselleştirme: Grafiksiz de Grafik Çizmek

Jamovi grafik araçları güçlüdür; ama burada tablo ve formül kullanmadığımız gibi grafik de göstermiyoruz. Yine de sözlü grafikle akışı sahneleyebiliriz:

• “Esneklikli sınıflarda dağılım ‘her zaman’dan ‘bazen’e kayıyor; ‘hiç’ sabit.”

• “Sınavdan bir hafta önce başvurular tepe yapıyor; tatil sonrası telafi.”

Uygulamalı sahne: Duyuru +1 günde zirve; yağış günlerinde yüz yüze düşüş, çevrim içi artış. Jamovi’de bunu birkaç tıklama ile görür, raporda akış olarak yazarsınız.

15) Etki Büyüklüğü ve Güven Aralığı: p-Değerinin Ötesi

Jamovi çoğu analizde etki büyüklüğü ölçülerini ve güven aralıklarını sunar. Rapor diliniz, büyüklüğü ve belirsizliği birlikte aktarır: “Küçük–orta etki; aralık pratik eşiğin çoğunu aşıyor.” Bu, kuruma cesur adım yetkisi verir.

Uygulamalı sahne: “Sınıf başına 2–7 öğrenci” aralığı; en düşük değerde bile program kendini amorti ediyorsa uygulama önerisini güçlendirir.

16) Duyarlılık–Sağlamlık: Jamovi’nin Doğal Avantajı

Jamovi’nin işaretle–gör mantığı, duyarlılık sahnelerini kolaylaştırır:

• Eşik ≥3 → ≥2

• Pencere 14 → 10 gün

• Tatil bayrağı var → yok

• Aykırıları kapsam → dışla
  Ana mesaj değişmiyorsa raporda iki cümleyle “sağlamlık” yazın; değişiyorsa kırılganlığı dürüstçe anlatın.

Uygulamalı sahne: Tatil bayrakları çıkarılınca “kırılma” sanrısı doğuyor; geri koyunca ana desen yerine oturuyor. Not: “Tatil bayrakları kritik.”

17) Nitel–Nicel Köprü: Jamovi Sonucuna İnsan Sesi Eklemek

Jamovi sayısal sahneyi netleştirir; neden sorusu için kısa alıntılar gerekir. “Kamerayı açınca evim görünüyor” diyen öğrencilerin yoğun olduğu gruplarda esneklik etkisi büyüyorsa, nitel alıntı niceli anlamlandırır.

Uygulamalı sahne: Görünürlük kaygısı teması, esneklikten fayda gören alt grubun mekanizmasını açıklar.

18) Açık Bilim ve İz Bırakma: Dosya, Sürüm Notu, Karar Günlüğü

Jamovi dosyası; veri, analiz ve sonuçları birlikte saklar. Her önemli değişiklikte kısa bir sürüm notu yazın:

• “v1.1—tatil bayrakları eklendi”

• “v1.2—eşik ≥3’ten ≥2’ye denendi; mesaj sabit”

• “v1.3—etkileşim eklendi; kırsalda artış daha büyük”

Bu iz, jüri ve ekip değişiminde güven sağlar.

19) Etik ve Eşitlik Merceği: Model Kimin İçin İşliyor?

Jamovi size “ortalamayı” parlatabilir; ama bazı alt gruplarda hata büyüyebilir. Erişim bariyeri yüksek, çalışan, bakım veren, kırsal öğrenciler… Jamovi’de alt grup sahnelerini ayrı ayrı okuyun; hedeflemeyi adil eşiklerle yapın.

Uygulamalı sahne: Akşam 20:00–22:00 penceresi açıldığında düşük başlangıç grubunda kazanım büyüyor; kurum bu pencereyi kalıcılaştırıyor.

20) Jamovi’de Rapor Üslubu: Buton Adı Değil, Gerekçe–Bulgu–Karar

Raporun omurgası:

1. Neden bu analiz? (soru–tasarım uyumu)

2. Ne gördük? (desen–yön–büyüklük)

3. Kimin için? (etkileşim–alt grup)

4. Hangi belirsizlikle? (aralık)

5. Ne yapacağız? (eşik–zaman–kapasite–hata bedeli)
   Menü adları dipnotta kalabilir; asıl metin karar diliyle yürümelidir.

21) Jamovi’de Sık Yapılan Hatalar ve Hızlı Çözümler

• Hata: Değişken tiplerini yanlış işaretlemek.
  Çözüm: Sıralı/ikili/adlandırılmış ayrımı titizlikle.

• Hata: Eksikleri tek sepete atmak.
  Çözüm: “Yanıt yok/uygulanmadı/bilmiyorum” ayrımını betimselde görünür yapın.

• Hata: Etkileşimleri göz ardı etmek.
  Çözüm: GAMLj ile “kimin için?” sorusunu ciddiye alın.

• Hata: p-peşinde koşmak.
  Çözüm: Etki büyüklüğü ve aralık; pratik eşik.

• Hata: Duyarlılık yapmamak.
  Çözüm: Jamovi’nin anında güncellemesini kullanın; iki cümlelik sağlamlık notu yazın.

• Hata: Görselleştirmeyi tabloya boğmak.
  Çözüm: Sözlü grafik ve yön cümleleri.

22) Uygulamalı Mini Senaryo 1 – “Sürdürme Lojistik Sahnesi”

Durum: Sonuç ikili (sürdürme); açıklayıcı: akran rehberliği, görünürlük esnekliği; alt grup: kampüs türü.
Jamovi akışı: Lojistik düşünce + GAMLj etkileşim kutuları; alt gruplar için olasılık farkı.
Bulgular: Esneklik × düşük başlangıç × kırsal üçlüsünde küçük–orta artış; kentte daha küçük.
Karar: İlk 6 hafta esneklik + rehberlik; kapasite 60 ise eşik ≥3, artarsa ≥2; akşam penceresi.

23) Uygulamalı Mini Senaryo 2 – “Kütüphane Saatleri ve Başarı”

Durum: Sürekli sonuç (başarı); açıklayıcı: haftalık kütüphane saatleri; yağış/duyuru/tatil bayrakları.
Jamovi akışı: Esnek eğri düşüncesi; mevsim/duyuru bayraklarını ekleme; alt bant yorumu.
Bulgular: İlk 10 saatte dik kazanç; 10+ marjinal; yağışta yüz yüze düşüş, çevrim içi artış.
Karar: Sınavdan bir hafta önce akşam penceresi; yağış günlerinde asenkron kaynakları öne çıkarma.

24) Uygulamalı Mini Senaryo 3 – “Kulüp Katılımı ve Aidiyet Bantları”

Durum: Sıralı sonuç (aidiyet bandı); açıklayıcı: kulüp katılımı var/yok; alt grup: kırsal/kent.
Jamovi akışı: Sıralı düşünce; kategori birleştirmeleri; post-hoc yön anlatısı.
Bulgular: Katılımı olanlarda üst bant daha sık; kırsalda fark daha belirgin.
Karar: İlk 8 haftada kulüp tanıtımı, özellikle kırsalda.

25) Kontrol Listesi – Jamovi Analizine Başlamadan Önce

1. Soru karar cümlesine çevrildi mi?

2. Değişken tipleri doğru mu? (sürekli/sıralı/adlandırılmış/ikili)

3. Zaman penceresi ve takvim etkileri görünür mü?

4. Eksik türleri ayrıldı mı? (“yanıt yok/uygulanmadı/bilmiyorum”)

5. Etkileşim ihtiyacı var mı? (GAMLj)

6. Alt bant/üst bant için ayrı okuma yapıldı mı?

7. Etki büyüklüğü ve aralık rapora girecek mi?

8. Duyarlılık sahneleri planlandı mı? (eşik/pencere/aykırı)

9. Eşitlik merceği açıldı mı? (kimin için daha çok?)

10. Sürüm notu ve karar günlüğü tutuluyor mu?

11. Raporda menü değil gerekçe–bulgu–karar dili kullanılacak mı?

---

Sonuç

Jamovi; akademik analizi insan diline çeviren, etkileşimli bir çalışma masasıdır. Asıl gücü, “hangi menüye tıkladım?” değil, “hangi kararı hangi gerekçeyle verdim?” sorusunu sürekli canlı tutmasındadır. Bu yazıda; veri içe aktarmadan değişken tanımlamaya, betimsel sahneden güvenilirliğe; t-testleri/ANOVA/GLM/lojistikten karma etkilere ve faktör analizine; varsayım–duyarlılık kültüründen etki büyüklüğü–güven aralığı diline; nitel–nicel köprüden açık bilim ve etik–eşitlik merceğine uzanan tam bir omurga sundum.

Bu omurga ile:

• Soruyu karar cümlesine çevirir; jamovi’de yollar kendiliğinden açılır.

• Değişken tiplerini titizlikle işaretler; doğru araç–doğru dil uyumunu kurarsınız.

• Betimsel sahneyi sözlü grafiklerle anlatır; modeli yanlış yere kurmaktan kaçınırsınız.

• Güvenilirlik ve ölçek notlarını, madde dilinin netliğiyle güçlendirirsiniz.

• Etkileşimlerle “kimin için?” sorusunu ciddiye alır; hedefli politika yazarsınız.

• Lojistik/korelasyon/regresyon/karma düşüncelerini menü ezberi olmadan, gerekçe üstünden kurarsınız.

• Faktör analizi ile kavram–gösterge mesafesini kısaltır; boyutları anlaşılır cümlelere çevirirsiniz.

• Varsayım ve duyarlılıkla makul alternatiflerde mesajın sabitliğini test eder; kırılgansa dürüstçe yazarsınız.

• Etki büyüklüğü + güven aralığı ile p-değeri fetişizmini bırakır; pratik eşik diline geçersiniz.

• Nitel alıntılarla nicel sonuçların nedenini görünür kılar; insan deneyimini rapora taşır, damgalamayan bir etik dil kurarsınız.

• Açık bilim izleri (dosya, sürüm notu, karar günlüğü) ile yarın aynı kararı üretirsiniz.

• Eşitlik merceği ile alt grupları yalnız “kontrol” etmeyip “öncelikleyerek” adil çözümler üretirsiniz.

Son tahlilde, jamovi sizi daha “hızlı” değil, daha dürüst, daha uygulanabilir ve daha eşitlikçi bir analiz üslubuna taşır. Bu üslup; tablo ve formül yerine, kimin için–ne kadar–hangi pencerede–hangi hata bedeliyle diye konuşan, karar verdiren bir akademik anlatıdır. Jamovi ile yazdığınız her rapor; okuyucuya yalnız bir sonuç listesi değil, net bir eylem planı sunar: ilk 6 haftada ne yapılacak, kime odaklanılacak, hangi kaynak nasıl tahsis edilecek ve mesaj makul alternatiflerde sağlam mı?

Akademi Delisi, eğitim ve akademik destek alanında kapsamlı hizmetler sunan öncü bir platformdur. Öğrencilerin akademik başarılarına yön verirken, onları bilgiyle buluşturmayı ve potansiyellerini en üst düzeye çıkarmayı amaç edinmiş bir ekibiz. Sitemiz bünyesinde ödevlerden projelere, tezlerden makalelere kadar geniş bir yelpazede destek sağlıyoruz. Alanında uzman yazarlarımız, öğrencilere özgün içerikler sunarken, aynı zamanda onlara araştırma, analiz ve yazım konularında rehberlik ederek kendilerini geliştirmelerine yardımcı oluyor.
Akademik hayatın zorluklarıyla başa çıkmak artık daha kolay. Akademi Delisi olarak, öğrencilere sadece ödevlerinde değil, aynı zamanda araştırma projelerinde, tez çalışmalarında ve diğer akademik gereksinimlerinde de destek sağlıyoruz. Sunduğumuz kaliteli hizmetler sayesinde öğrenciler zamanlarını daha verimli bir şekilde kullanabilirler. Uzman ekibimiz, her bir öğrencinin ihtiyaçlarına özel çözümler üreterek, onların akademik hedeflerine ulaşmalarına katkı sağlar.
Gelişmiş kaynaklara erişimden akademik yazım kurallarına, araştırma yöntemlerinden kaynakça oluşturmaya kadar her aşamada öğrencilere destek sunan Akademi Delisi, eğitimde yeni bir perspektif sunuyor. Amacımız, öğrencilere sadece geçici çözümler değil, aynı zamanda uzun vadeli öğrenme ve başarıya giden yolda rehberlik etmektir.