Akademide SPSS ile Örnek Uygulamalar

SPSS, akademik araştırmalarda “menülerin diliyle” hızlıca analiz üretmeyi kolaylaştıran; aynı zamanda Syntax desteğiyle yeniden üretilebilirliği güçlendiren bir araçtır. Ancak SPSS’te başarı, yalnız doğru düğmeye basmak değildir. Soru–tasarım–ölçüm–varsayım–analiz–yorum–rapor–etik–eşitlik–yeniden üretilebilirlik zincirinin tamamı, yaptığınız tıklamaların “karar cümlesi”ne dönüşmesiyle anlam kazanır.

1) SPSS Zihin Seti: Menü Hızını, Karar Mimarisiyle Evlendirmek

SPSS, menülerle hızlı sonuç üretir; fakat bu hız, karar mimarisi ile birleşmedikçe araştırmayı taşımaz. Başlangıçta üç refleks yerleşmeli:

• Analize girmeden önce soru → karar cümlesi: “İlk 6 haftada akran rehberliği + esneklik, düşük başlangıç düzeyinde sürdürmeyi sınıf başına kaç öğrenci artırıyor?”

• Menülerden çıkmadan önce varsayımlar: normalite, homojenlik, bağımsızlık, ölçüm düzeyi, uç değer politikası.

• Çıktıyı gördükten sonra rapor: p’yi etiketle; etki büyüklüğü–güven aralığı–pratik önem ile konuş; eşik–zaman–kapasite–hata bedeli dörtlüsüyle karara bağla.

Uygulamalı sahne: “Bağımsız gruplar t-testi” ile gece/gündüz programı sürdürme puanlarını kıyaslıyorsunuz. Menüden önce “ilk 6 hafta penceresi mi? Uç değer pasif >20 dk kesilecek mi?” soruları netleşir.

---

2) Veri İçe Aktarma ve Etiketleme: Karar Dilinin Altyapısı

SPSS’te Variable View sekmesi, araştırma kalitenizin vitrinidir.

• Measure alanını doğru ayarlayın (Nominal–Ordinal–Scale).

• Labels ve Value Labels alanlarına insan dili yazın (“0 = Kırsal, 1 = Kent” yerine “Kırsal/Kent”).

• Missing değerleri anlamına göre etiketleyin: “Yanıt yok”, “Uygulanmadı”, “Bilmiyorum” birbirinden farklıdır.

Uygulamalı sahne: “Kamerayı açma” maddesi 1–5 iken, raporda üç banda toplayacaksınız (hiç/seyrek – bazen – çoğunlukla/her zaman). SPSS’te Recode into Different Variables ile tek fonksiyon mantığında dönüştürüp yeni değişkene net bir etiket verin: “Kamera Bandı (5’ten 3’e v3)”.

---

3) Açıklayıcı Veri Analizi (EDA): Sözlü Grafik Tekniği

Analyze → Descriptive Statistics ve Frequencies/Explore menüleri, betimsel dilin temelidir. Ancak sayıları yalnız listelemek yerine sözlü grafik anlatısı kurun:

• “Esneklikli derslerde ‘her zaman’ düşük, ‘bazen’ yüksek, ‘hiç’ sabit.”

• “Pazartesi 09:00–11:00 zirve, duyuru +1 gün tepe, tatil sonrası telafi.”

Uygulamalı sahne: Explore ile bekleme sürelerinin medyan/çeyreklerine bakıp “2–6 dakika kısalma” cümlesine yürüyün; etki büyüklüğü ve belirsizlik raporda görünür olsun.

---

4) Ölçüm ve Dönüşüm: Bandlama, Ters Çevirme, Pasif Kesme

Veri dönüşümleri sonuç dilinin kaderini belirler.

• Recode ile bandlama (5’ten 3’e).

• Compute ile ters maddeleri aynı yöne çevirme.

• Select Cases ile pasif >20 dk oturumları dışlama (ve duyarlılıkta 15–25 dk bandını deneme).

Uygulamalı sahne: “Pasif kesme 20 dk” varsayımını Syntax’a not edin; duyarlılıkta 15/25 dk seçeneklerini otomatik üretin. Rapor: “Yön sabit, büyüklük biraz oynuyor.”

---

5) Bağımsız Gruplar t-Testi: Eşitlik Varsayımıyla Temkin

Analyze → Compare Means → Independent-Samples T Test. Önce Levene testinin sesi: homojenlik ihlaline karşı eşit olmayan varyans seçeneğini (SPSS otomatik sunar) bağlamsal olarak yorumlayın. Ana ses, etki büyüklüğü–güven aralığıdır.

Uygulamalı sahne: Gece programında yeni yöntemle sürdürme puanı küçük–orta daha yüksek; “sınıf başına 3–4 öğrenci (2–7)”. Kırsalda etki daha büyük. p değeri etikette; karar: “İlk 6 haftada akşam 20:00–22:00 penceresi.”

---

6) Eşleştirilmiş t-Test: Önce/Sonra Penceresiyle Dürüstlük

Analyze → Compare Means → Paired-Samples T Test. Ölçüm aynı bireylerde iki zamanda alındığında, farkın “zaman ritmi”ni yazın: duyuru +1, sınav haftası baskısı, tatil sonrası telafi. Yine etki büyüklüğü dilinde konuşun.

Uygulamalı sahne: Akran rehberliği öncesi/sonrası aidiyet puanı. “İlk 6 haftada fark küçük–orta; kırsalda daha belirgin; ortadan sonra yakınsıyor.”

---

7) Tek Yönlü ANOVA ve Post-hoc: Keşfi “Temkin” Etiketiyle Yazmak

Analyze → Compare Means → One-Way ANOVA. Çoklu gruplarda etkiyi test ettikten sonra post-hoc adımını yalnız keşif olarak sunun; ana hipotezin dışında bulunan farklara temkin etiketi koyun. Homojenlik ihlallerinde sağlam seçeneklere yönelin.

Uygulamalı sahne: Üç kampüs (kırsal/kent/büyükşehir) arasında sürdürme puanı farkı var; en büyük ayrışma “kırsal vs diğerleri”. Karar: kırsala öncelik; küçük hücrelerde birleştirme ve saygılı dil.

---

8) Faktöriyel ANOVA: “Kimin İçin Daha Çok?” Sorusu ve Etkileşim

Analyze → General Linear Model → Univariate. Yöntem × kampüs gibi etkileşimleri adalet merceği ile okuyun. Ortalama fark kadar belirsizliğin kime yüklendiğini de yazın.

Uygulamalı sahne: Düşük başlangıç × esneklik etkileşimi anlamlı; kırsalda kazanım daha büyük. Rapor: “Eşik ≥3; kapasite artarsa ≥2; duyuru +1 akşam penceresi.”

---

9) Ki-Kare ile Çapraz Tablolar: Yön–Kayış–Sabitlik Dilini Yakalamak

Analyze → Descriptive Statistics → Crosstabs. Statistics’ten Chi-square, Cells’ten yüzdeleri açın. Yalnız “anlamlı/anlamsız” demeyin; hücrelerde yönü yazın: nerede artış, nerede sönüm, nerede sabitlik?

Uygulamalı sahne: “Kamerayı her zaman/bazen/hiç” × “esneklik var/yok”. “Her zaman” düşük, “bazen” yüksek, “hiç” sabit; bakım verenlerde kayış daha belirgin. Mekanizma alıntısı: “Kamerayı açınca evim görünüyor.”

---

10) Korelasyon Analizi: Büyüklük–Yön–Bağlam Üçlüsü

Analyze → Correlate → Bivariate. Korelasyonu tek rakam değil, bağlamlı bir cümle gibi yazın: “Aidiyet ile devamsızlık negatif–küçük ilişkili; ilk 6 haftada kuvvet biraz artıyor; yağış günlerinde desen değişiyor.”

Uygulamalı sahne: SPSS çıktısındaki sayı, raporda “ne kadar ve ne zaman” sorularına çevrilir; karar, iletişim–hatırlatma planıyla bağlanır.

---

11) Basit Doğrusal ve Çoklu Regresyon: p’ye Değil, Mesaja Odaklan

Analyze → Regression → Linear. Değişkenleri modele koyup p avcılığı yapmak yerine, karar dili üretin:

• Etkiyi insan diline çevirin (dakika, öğrenci sayısı, band geçişi).

• Varsayımlar (artıklar, çoklu doğrusal bağlantı) ve duyarlılık notlarını yazın.

• Zaman penceresi ve eşik çizgilerini karara bağlayın.

Uygulamalı sahne: Sürdürme puanı ~ başlangıç düzeyi + esneklik + kampüs + etkileşim. Sonuç dili: “Düşük başlangıçta, kırsalda, esneklik küçük–orta bir artış üretiyor; sınıf başına 3–4 öğrenci.”

---

12) Güvenilirlik ve Ölçek Skorları: Tek Sayı Değil, Pratik Dengeler

Analyze → Scale → Reliability Analysis ile iç tutarlılık göstergelerini alırken, tek skora değil, madde–toplam ilişkilerine ve kapsam–kararlılık dengesine bakın. Sonra Compute ile alt ölçekleri 0–100 bandına çevirin; düşük/orta/yüksek bantları sahaya anlamlı eşiğe bağlayın.

Uygulamalı sahne: “Sosyal aidiyet” alt ölçeğinde iki madde zayıf; revizyondan sonra kararlılık artıyor. Kırsalda “düşük” band geniş; karar: ilk 6 hafta akran rehberliği + mahremiyet yönergeleri.

---

13) Açımlayıcı Faktör Analizi (EFA): Yapıyı İnsan Diliyle Kurmak

Analyze → Dimension Reduction → Factor. Ekstraksiyon ve döndürme kararını “yorumlanabilirlik” ile verin; sonuçları yakınsama–ayrışma dilinde yazın; çapraz yüklemeli maddeler için metin revizyonu düşünün.

Uygulamalı sahne: 24 maddelik ölçek üç boyutta toplanıyor (pedagojik kalite, teknik kullanılabilirlik, sosyal aidiyet). Düşük aidiyet kırsalda daha sık; karar penceresi: ilk 6 hafta.

---

14) Nonparametrik Testler: Dağılım Varsayımına Takılmadan Adil Karar

Analyze → Nonparametric Tests menüsünde, dağılım varsayımı kırılgansa ya da örneklem küçükse temkinli alternatifler kullanın. Yine de ana ses etki büyüklüğü–belirsizlik ve pratik önem olsun.

Uygulamalı sahne: Küçük kırsal kampüste “her zaman” bandı çok az. Nonparametrik yaklaşımda yön sabit; rapor: “Gizlilik için birleştirildi, karar yine kırsala öncelik.”

---

15) Boylamsal Esintiler: Yinelenen Ölçümler için Pratik SPSS Akışı

Analyze → General Linear Model → Repeated Measures ile temel boylamsal akış kurulabilir. Amaç, zamanı karar diline çevirmek: “İlk 6 hafta etkisi” ve “sonraki yakınsama.”

Uygulamalı sahne: Dört zaman noktasıyla aidiyet puanı: “1–6. haftalar arasında artış yüksek, sonrasında düzleşme; duyuru +1 gün tepe.”

---

16) Etki Büyüklüğü ve Güven Aralığı: SPSS Çıktısını Karar Cümlesine Çevirmek

SPSS bazı metrikleri doğrudan vermez; ama çıktıdaki ortalama/standart hata/boyut bilgilerinden insan dili üretirsiniz. Ana hedef: “Sınıf başına kaç kişi” ve “dakika”.

Uygulamalı sahne: “12 puan”lık olasılık farkını 30 kişilik sınıfta 3–4 öğrenciye çevirin; rapora eşik çizgisi olarak yazın (≥3).

---

17) Syntax ile Çalışmak: Hızı Kaybetmeden İz Bırakmak

Her menü adımını Paste ile Syntax’a atın; dosyanın başına sürüm notu ve kararlarınızı yazın. Böylece bir ay sonra aynı koşullarda aynı sonucu tekrar edebilirsiniz.

Uygulamalı sahne: “v1.4—pasif >20; likert 5→3 v3; ilk 6 hafta; duyarlılık 15–25 dk; yön sabit” notu; jürinin güveni artar.

---

18) Görselleştirme: SPSS’te Net, Karar Odaklı Şekiller

SPSS grafiklerini sade tutun: belirsizlik bantı, eşik çizgisi (≥3 öğrenci, ≥2 dakika), zaman işaretleri (duyuru, tatil, zirve). Başlıkları karar cümlesi yapın; damgalayıcı renklerden kaçının.

Uygulamalı sahne: “Düşük başlangıçta esneklik sürdürmeyi sınıf başına 3–4 artırıyor (2–7). Eşik ≥3 çizgisi görünür.”

---

19) Etik, Gizlilik ve Küçük Hücre Koruması

n<5 hücreleri açmayın; Merge Categories veya raporda genelleştirme ile birleştirin. Dilde saygı: “zayıf öğrenci” değil, “daha fazla desteğe ihtiyaç duyan öğrenci.”

Uygulamalı sahne: Kırsal küçük kampüste “her zaman” bandı çok az; dönemler birleştiriliyor, dipnota “gizlilik için birleştirildi” yazılıyor.

---

20) Disiplinlerarası Mini Sahneler

Eğitim:
t-testi + faktöriyel ANOVA ile “düşük başlangıç × esneklik” inceleniyor. Mesaj: küçük–orta kazanım; sınıf başına 3–4 öğrenci; kırsalda daha büyük. Karar: akşam penceresi, akran rehberliği, duyuru +1.

Klinik:
Randevuya gelmeme oranında SMS vs e-posta hatırlatma; ki-kare + lojistik yaklaşım. Mesaj: Pazartesi 09:00–11:00 zirve; 2–6 dakika bekleme kısalması. Karar: Zirvede geçici kapasite.

Kamu:
Yüz yüze vs çevrim içi başvuru; sayım verisi ritmi. Mesaj: Yağışta yüz yüze düşer, çevrim içi artar; tatil sonrası telafi. Karar: Yağış günleri çevrim içi öneri.

Sosyal Bilimler:
Aidiyet ölçeği (EFA + güvenilirlik). Mesaj: Kırsalda düşük band geniş; mekanizma alıntısı: “Kamerayı açınca evim görünüyor.” Karar: mahremiyet yönergeleri.

---

21) Yaygın Hatalar ve Hızlı Düzeltmeler

• Hata: P’ye kilitlenmek.
  Düzeltme: Etki büyüklüğü + güven aralığı + pratik önem ile yaz.

• Hata: Homojenliği yok saymak.
  Düzeltme: Levene’yi bağlamla yorumla; gerekirse robust yaklaşım.

• Hata: Dönüşümlerde tutarsızlık.
  Düzeltme: Bandlama/ters madde tek fonksiyon gibi kurgulanıp notlansın.

• Hata: Eksikleri tek torbaya atmak.
  Düzeltme: “Yanıt yok/uygulanmadı/bilmiyorum” ayrı etiket.

• Hata: Zaman penceresini unutmak.
  Düzeltme: İlk 6 hafta, duyuru +1, tatil telafisi işlenmeli.

• Hata: Küçük hücreleri açmak, damgalayıcı dil.
  Düzeltme: Hücre birleştir, dil saygılı.

• Hata: Sadece menü kaydetmek.
  Düzeltme: Syntax dosyası + sürüm notu bırak.

---

22) Kontrol Listesi – SPSS ile Örnek Uygulamalarınızı Teslime Koymadan

1. Soru → karar cümlesi yazıldı mı (kim–ne–ne zaman–hangi eşik)?

2. Variable View düzenli mi; etiketler insan dilinde mi?

3. EDA sözlü grafikle anlatıldı mı (ritim: duyuru +1, zirve, tatil)?

4. Dönüşümler (bandlama, ters madde, pasif kesme) tek yerde, notlu mu?

5. Varsayımlar (normalite, homojenlik) bağlamla yorumlandı mı?

6. Etki büyüklüğü + güven aralığı ana ses mi, p etikette mi?

7. Etkileşim için “kimin için daha çok?” sorusu soruldu mu?

8. Eksikler türlerine ayrıldı mı; iki versiyon (tam/tüm) sunuldu mu?

9. Nonparametrik/robust seçenekler gerektiğinde kullanıldı mı?

10. Görsellerde eşik çizgisi ve belirsizlik bantları var mı?

11. Küçük hücre koruması ve saygılı dil sağlandı mı?

12. Syntax dosyası ve sürüm notu bırakıldı mı?

13. Son cümle eşik–zaman–kapasite–hata dörtlüsüyle eyleme bağlandı mı?

---

Sonuç

SPSS, akademik projelerde “hızlı başlangıç” sunar; ama gerçek güç, o hızın karar mimarisi ile birleşmesindedir. Bu yazıda veri içe aktarma–etiketlemeden açıklayıcı sahnelere; t-testleri, ANOVA/GLM, ki-kare, korelasyon ve regresyondan güvenilirlik–faktör analizine; nonparametrik ve boylamsal akışlardan görselleştirme ve Syntax ile iz bırakmaya kadar, SPSS’i karar cümlesi üreten bir çalışma düzenine yerleştirdik.

Özüyle:

• Menüleri yalnız sonuç almak için değil, karar dili üretmek için kullanın.

• p-değeri etikettir; merkezde etki büyüklüğü + güven aralığı + pratik önem olsun.

• Zaman penceresi (ilk 6 hafta, duyuru +1, tatil telafisi) ve ritim anlatısı, bulguyu eyleme bağlar.

• Etkileşim ve eşitlik merceği ortalamanın sakladığı adaleti görünür kılar; küçük hücreler korunur.

• Dönüşümler tutarlı, eksikler anlamına göre ayrışmış olmalı; duyarlılık notları güven üretir.

• Syntax + sürüm notu yarın aynı veride aynı sözü vermenizi sağlar.

• Son cümle daima eşik–zaman–kapasite–hata dörtlüsüyle eyleme bağlanır.

Böyle çalıştığınızda, SPSS yalnız “buton” değil; şeffaf, adil ve uygulanabilir kararların üretildiği bir araştırma motoruna dönüşür. Okur, yalnız rakamı değil; hangi haftada, kime, hangi eşikte ve hangi bedelle ne yapılacağını duyar.

Akademi Delisi, eğitim ve akademik destek alanında kapsamlı hizmetler sunan öncü bir platformdur. Öğrencilerin akademik başarılarına yön verirken, onları bilgiyle buluşturmayı ve potansiyellerini en üst düzeye çıkarmayı amaç edinmiş bir ekibiz. Sitemiz bünyesinde ödevlerden projelere, tezlerden makalelere kadar geniş bir yelpazede destek sağlıyoruz. Alanında uzman yazarlarımız, öğrencilere özgün içerikler sunarken, aynı zamanda onlara araştırma, analiz ve yazım konularında rehberlik ederek kendilerini geliştirmelerine yardımcı oluyor.
Akademik hayatın zorluklarıyla başa çıkmak artık daha kolay. Akademi Delisi olarak, öğrencilere sadece ödevlerinde değil, aynı zamanda araştırma projelerinde, tez çalışmalarında ve diğer akademik gereksinimlerinde de destek sağlıyoruz. Sunduğumuz kaliteli hizmetler sayesinde öğrenciler zamanlarını daha verimli bir şekilde kullanabilirler. Uzman ekibimiz, her bir öğrencinin ihtiyaçlarına özel çözümler üreterek, onların akademik hedeflerine ulaşmalarına katkı sağlar.
Gelişmiş kaynaklara erişimden akademik yazım kurallarına, araştırma yöntemlerinden kaynakça oluşturmaya kadar her aşamada öğrencilere destek sunan Akademi Delisi, eğitimde yeni bir perspektif sunuyor. Amacımız, öğrencilere sadece geçici çözümler değil, aynı zamanda uzun vadeli öğrenme ve başarıya giden yolda rehberlik etmektir.