Akademik Tezlerde Verilerin Kategorik Analizi

Kategorik veriler—evet/hayır, var/yok, kırsal/kent, düşük/orta/yüksek, “kamerayı hiç açmam–bazen açarım–her zaman açarım” gibi—akademik araştırmanın gündelik dilidir. Sayıları pürüzsüz bir cetvelle ölçmek yerine seçenekler ve sınıflar üzerinden konuştuğumuzda; karar verdiren sonuçlar çoğu kez bu sınıfların yönünü, kayışını ve kimin için ne kadar değiştiğini göstermemizle mümkün olur. Yine de birçok tezde kategorik veriler, tek satırlık bir oran farkı ya da bir p-değeri ile yetinilerek zayıf bir dille raporlanır: etki büyüklüğü yoktur, belirsizlik sessiz kalır, zaman penceresi atlanır, eşitlik merceği kapalıdır, eksikler tek torbaya atılmıştır.

1) Zihin Seti: Kategorik Veri “Kutular” Değil, Karar Sahneleri

Kategorik veri; “hangi kutuya kaç kişi düştü?”den ibaret değildir. Asıl soru: “Hangi sınıfta, hangi yönde bir kayış var; bu kayış kimin için daha büyük; hangi haftada görünür; pratik eşik nedir ve hata bedeli ne kadardır?”
Kategorik analiz, bu soruları insan diliyle yanıtlar:

• Yön: artma/azalma; “her zaman” → “bazen” kayışı.

• Kime: alt grup/etkileşim (düşük başlangıç, kırsal kampüs, gece programı).

• Ne zaman: duyuru +1 gün, sınavdan bir hafta önce, pazartesi 09:00–11:00.

• Eşik/hata: yanlış alarm mı pahalı, kaçırma mı?

Uygulamalı sahne: “Kamerayı her zaman açarım” diyenlerin oranı esneklik verilen derslerde daha düşük; “bazen açarım” daha yüksek, “hiç açmam” sabit. Düşük başlangıç grubunda kayış daha belirgin; kırsalda daha güçlü.

---

2) Değişken Türleri ve Band Kararı: Soyuttan Somuta

Kategorik düşünmenin ilk işi manalı bandlar oluşturmaktır. Beşli Likert, üç banda indirildiğinde hikâye netleşir; “düşük–orta–yüksek” gibi karar dostu sınıflar doğar. Kategori sayısını azaltmak gürültüyü azaltır, küçük hücre riskini düşürür.

Uygulamalı sahne: “Kamerayı açma” yanıtları, (1) hiç/seyrek, (2) bazen, (3) çoğunlukla/her zaman biçiminde üç banda toplanır. Sonra “bazen” bandının genişlediğini, “hiç” bandının sabit kaldığını insan diliyle yazarsınız.

---

3) Sorudan Sınıfa: Araştırma Sorusu Kategoriyi Çizer

Soru “kimin için, ne kadar ve hangi haftada?” ise kategori mimarisi bu soruya hizalanır. “Aidiyet”i üç banda, “başlangıç düzeyini” iki banda, “kampüs”ü kırsal/kent olarak mantıklı sınıflara yerleştirmek, bulguların karara bağlanmasını kolaylaştırır.

Uygulamalı sahne: “Düşük başlangıç düzeyinde, kırsal kampüste, ilk 6 haftada esneklik var mı?” Sınıflar: başlangıç (düşük/diğer), kampüs (kırsal/kent), pencere (ilk 6 hafta/sonrası). Sonuçlar, “bazen bandı genişledi” gibi kayış cümleleriyle yazılır.

---

4) Betimsel Sahneler ve Sözlü Grafik: Tablo Olmadan Tablo Kurmak

Kategorik verinin betimsel bölümü; tabloya mahkûm değildir. “Sözlü grafik” tekniğiyle sahneyi iki–üç cümlede kurun:

• “Esneklikli derslerde ‘her zaman’ düşük, ‘bazen’ yüksek; ‘hiç’ sabit.”

• “Kırsalda kayış daha belirgin; sınav haftası zayıflıyor.”

Uygulamalı sahne: Bu iki cümle, bir çapraz tablonun verdiği mesajı taşır; okur nereye bakacağını bilir.

---

5) İkili Sonuçların İnsan Dili: Yüzde Puanı Sınıf Başına Çevirin

İkili sonuçlar (evet/hayır; sürdürdü/sürdürmedi) için en etkili anlatı, yüzde puanını “sınıf başına kaç kişi” diline çevirmektir. Yön ve büyüklük somutlaşır.

Uygulamalı sahne: “Düşük başlangıç + esneklik” kombinasyonunda sürdürme olasılığı 12 puan yüksekse, 30 kişilik sınıfta 3–4 öğrenci daha sürdürür. Kırsalda bu kazanım daha büyük—hedefleme kararı güçlenir.

---

6) Sıralı Kategorilerde Band–Geçiş Anlatısı

Likert ve benzeri sıralı verilerde ortalama fetişi yerine band–geçiş konuşun. “Düşük→orta kayışı artıyor; üst band sabit” demek, politikanın nereye yönelmesi gerektiğini doğrudan anlatır.

Uygulamalı sahne: Esneklik sonrası “her zaman”dan “bazen”e kayış artıyor; “hiç” bandı değişmiyor. Mekanizma: “Kamerayı açınca evim görünüyor” alıntısı ile bağlanır.

---

7) Çok Kategorili Desenlerde Yön Okuma: Kimde Hangi Başlık Yukarı?

Üç ve daha çok kategori içeren sahnelerde asıl başarınız, hücrelerin yönünü okurla paylaşmaktır: nerede yükseliş, nerede sönüm, nerede sabitlik var? Bu dili kısa cümlelerle verin.

Uygulamalı sahne: Kulüp katılımı (var/yok) × aidiyet bandı (düşük/orta/yüksek). “Katılımı olanlarda üst band daha sık; kırsalda fark daha görünür; kentte zayıf.”

---

8) Zaman Penceresi ve Ritim: Kategori Değişimi Ne Zaman Olur?

Kategorik farklar zamansız değildir. Duyuru +1 gün tepe, tatil sonrası telafi, pazartesi 09:00–11:00 zirve gibi ritimler; sınıfların paylarını geçici olarak değiştirir.

Uygulamalı sahne: Duyurudan ertesi gün “bazen” bandı genişliyor, üçüncü gün sönümleniyor. Karar: “Duyuru +1 akşam penceresi; takip gün hatırlatma.”

---

9) Etki Büyüklüğü ve Belirsizlik: p-Değerini Etikete Çekin

Kategorik sonuçlar yalnız “anlamlı mı?” sorusuyla raporlanamaz. Ana sütun etki büyüklüğü ve belirsizliktir. “Sınıf başına 3–4 öğrenci (2–7)” gibi bant cümleleri, karar verdirir; p-değeri etikettir.

Uygulamalı sahne: “Küçük–orta kazanım; alt sınırda bile program amorti.” p=.04 olsa da asıl ses, büyüklük + aralık anlatısıdır.

---

10) Çoklu Karşılaştırma Temkini: Avcılığa Hayır

Kategorik dünyada alt grup × dönem × kampüs derken, kıyas sayısı hızla artar. “Keşif” sonuçlarını etiketleyin; ana hipotez dışında bulunan farkları “doğrulanmalı” diye yazın.

Uygulamalı sahne: Üç kampüs × iki dönem × üç band… Ana hipotez “ilk 6 haftada esneklik etkisi”, diğer tüm paspaslar keşif olarak sunulur.

---

11) Eksik Veri Gölgesi: Yanıt Yok ≠ Uygulanmadı ≠ Bilmiyorum

Kategorik analizde eksikler çoğu kez sınıf yaratır. “Yanıt yok”, “uygulanmadı”, “bilmiyorum” farklı öyküler taşır; tek torbaya atmak yanlı sonuç üretir.

Uygulamalı sahne: Üst gelir bandında “yanıt yok” yüksek; çıkarıldığında “bazen” kayışı büyüyor. Not: “Üst bant gölgesi; yorum temkinli.”

---

12) Eşitlik Merceği ve Küçük Hücre Koruması

n<5 hücreleri açmak tanınabilirlik riski taşır. Alt grupları birleştirin ya da raporu genelleştirin. Diliniz damgalamasın: “zayıf” değil, “daha fazla desteğe ihtiyaç duyan”; “kamerayı açmayanlar” değil, “mahremiyet kaygısı belirtenler.”

Uygulamalı sahne: Kırsal küçük kampüste “her zaman” bandı çok az kişi. Çözüm: Kırsal hücreleri dönemler arası birleştirerek raporlama; mesaj korunurken gizlilik sağlanır.

---

13) Nitel–Nicel Köprü: Kategori Neden Değişti?

Sayıyı hikâyeye bağlayın. İki cümlelik alıntı, kategori kayışının nedenini görünür kılar:

• “Kamerayı açınca evim görünüyor.” (mahremiyet)

• “Akşam 20:00–22:00 daha uygun.” (zamanlama)

• “Kulüp yoksa niye katılayım?” (bağlamsal uyum)

Uygulamalı sahne: Bu alıntılar, “bazen” bandındaki genişlemeyi anlamlandırır; politika diline köprü kurar.

---

14) Duyarlılık/ Sağlamlık: Makul Alternatiflerde Mesaj Sabit mi?

Band birleştirme (5→3), pasif kesme (15–25 dk), pencere (14→10 gün), tatil/duyuru bayrakları… Hepsi varsayımdır. Mesaj, bu makul alternatiflerde sabit kalıyorsa güven artar.

Uygulamalı sahne: Eşik ≥3 yerine ≥2 alınınca “bazen” bandındaki genişleme biraz büyüyor; yön aynı. Not: “Duyarlılıkta mesaj korundu.”

---

15) Rapor Üslubu ve Karar Cümlesi: Menü Değil, Eylem

Her kategorik bulgu; üç cümlelik omurga ile yazılsın:

1. Gerekçe: “Esneklik, mahremiyet kaygısı olanlarda ‘her zaman’dan ‘bazen’e kayışı artırmalı.”

2. Bulgu: “Kayış küçük–orta; kırsalda daha belirgin; ‘hiç’ sabit; belirsizlik orta.”

3. Karar: “İlk 6 haftada esneklik + akran rehberliği; duyuru +1 akşam penceresi; küçük kampüslerde hücre birleştirme; eşik ≥3 (kapasite artarsa ≥2).”

---

16) Disiplinlerarası Mini Sahneler

Eğitim – Kamera Açma Davranışı (sıralı)
“Esneklik verilen derslerde ‘her zaman’ düşük, ‘bazen’ yüksek, ‘hiç’ sabit. Düşük başlangıç + kırsalda kayış daha belirgin. Eylem: İlk 6 hafta esneklik; mahremiyet yönergeleri; akşam 20:00–22:00.”

Klinik – Randevu Hatırlatması (ikili)
“Hatırlatma alanlarda randevuya gelmeme azalıyor (küçük–orta). Duyuru +1 gün etkisi güçlü; yağışta düşüş. Eylem: Zirve saatlerine ek hatırlatma; yağış günlerinde çevrim içi bilgilendirme.”

Kamu – Başvuru Kanalları (kategorik × kategorik)
“Yağış günlerinde yüz yüze düşüş, çevrim içi artış; tatil sonrası telafi. Eylem: Duyuru +1 akşam penceresi; çevrim içi kanalları öne çıkar.”

Sosyal Bilimler – Aidiyet Bandı (sıralı)
“Kulüp katılımı olanlarda üst band daha sık; kulübü olmayan kampüslerde madde uyumsuz. Eylem: Kulübü olmayan yerde soru seti revizyonu.”

---

17) Yaygın Hatalar ve Hızlı Düzeltmeler

• Hata: Likert ortalaması ile hüküm vermek.
  Düzeltme: Band–geçiş anlatısı; “düşük→orta kayışı” yazın.

• Hata: İkili sonuçları yalnız yüzde puanla sunmak.
  Düzeltme: “Sınıf başına kaç kişi” diline çevirin.

• Hata: Zaman penceresini yok saymak.
  Düzeltme: Duyuru +1, tatil telafisi, zirve saatleri rapora.

• Hata: Eksikleri tek torbaya atmak.
  Düzeltme: “Yanıt yok/uygulanmadı/bilmiyorum” ayrı işaretleyin.

• Hata: Küçük hücreleri açmak, damgalayıcı dil.
  Düzeltme: Hücreleri birleştir, dil saygılı olsun.

• Hata: Çoklu kıyas avcılığı.
  Düzeltme: Ana/keşif ayrımı; keşfe temkin etiketi.

• Hata: Etki büyüklüğünü yazmamak.
  Düzeltme: Büyüklüğü insan diline çevir (3–4 öğrenci; 2–6 dakika).

---

18) Kontrol Listesi – Kategorik Analiz Bölümünü Yazmadan Hemen Önce

1. Soru karar cümlesine çevrildi mi (kim–ne–ne zaman–hangi eşik)?

2. Kategoriler manalı bandlara indirildi mi (5→3 vb.)?

3. Betimsel sahne sözlü grafik ile yazıldı mı?

4. İkili sonuçlar sınıf başına kişi diline çevrildi mi?

5. Sıralı sonuçlar band–geçiş ile anlatıldı mı?

6. Çok kategorili desenlerde yön açık mı (yüksel/sönüm/sabit)?

7. Zaman penceresi (duyuru +1, zirve, tatil) raporda mı?

8. Etki büyüklüğü ve belirsizlik bant cümleleri var mı?

9. Çoklu kıyaslar keşif etiketiyle ayrıldı mı?

10. Eksikler yanıt yok/uygulanmadı/bilmiyorum diye ayrıldı mı?

11. Küçük hücre gizliliği ve damgalamayan dil korundu mu?

12. Nitel–nicel köprü ile mekanizma anlatıldı mı?

13. Duyarlılık (band, pencere, temizlik) notu hazır mı?

14. Son cümle eşik–zaman–kapasite–hata bedeli ile eyleme bağlandı mı?

15. Sürüm notu/karar günlüğü bırakıldı mı?

---

Sonuç

Kategorik veri, akademik tezin insan dili ile konuştuğu alandır. Çünkü gerçek kararlar—“hangi gruba öncelik verelim?”, “hangi haftada hangi mesaj?”, “eşik kaç olsun?”, “hata bedeli ne?”—sıklıkla sınıflar ve seçenekler üzerinden verilir. Bu yazı, kategorik veriyi bir “kutular listesi” olmaktan çıkarıp karar motoruna dönüştürmenin yolunu çizdi: manalı bandlar, sözlü grafik betimleri, ikili sonuçların sınıf başına çevrimi, sıralı veride band–geçiş dili, çok kategorili desenlerde yön okuma, zaman penceresi ve ritim, etki büyüklüğü + belirsizlik anlatısı, çoklu kıyas temkini, eksik veri gölgesinin ayrıştırılması, eşitlik merceği ve küçük hücre koruması, nitel–nicel köprü ve duyarlılık kültürü.

Özüyle:

• Kategoriler, araştırma sorusuna hizalanmış bandlar olmalıdır; amaç karardır.

• İkili sonuçlar sınıf başına, sıralı sonuçlar kayış diliyle, çok kategorili desenler yön cümleleriyle anlatılmalıdır.

• Zaman penceresi olmadan farkların değeri eksilir; ritim (duyuru +1, zirve, tatil) raporun kalbidir.

• Etki büyüklüğü + belirsizlik ana sütundur; p-değeri etikettir.

• Eksikler türlerine ayrılmalı; eşitlik merceği ve gizlilik ilkesi korunmalıdır.

• Duyarlılık notları güven üretir; makul alternatiflerde mesaj sabit mi, dürüstçe yazın.

• Son cümle, daima eşik–zaman–kapasite–hata bedeli ile eyleme bağlanmalıdır.

Böyle yazdığınızda, kategorik analiz bölümü yalnız “kim nereye düştü?”yü değil; hangi haftada, kime, hangi eşikte ve hangi bedelle ne yapılacağını duyurur. Akademik bulgu, işte o zaman gerçek hayata bağlanır.

Akademi Delisi, eğitim ve akademik destek alanında kapsamlı hizmetler sunan öncü bir platformdur. Öğrencilerin akademik başarılarına yön verirken, onları bilgiyle buluşturmayı ve potansiyellerini en üst düzeye çıkarmayı amaç edinmiş bir ekibiz. Sitemiz bünyesinde ödevlerden projelere, tezlerden makalelere kadar geniş bir yelpazede destek sağlıyoruz. Alanında uzman yazarlarımız, öğrencilere özgün içerikler sunarken, aynı zamanda onlara araştırma, analiz ve yazım konularında rehberlik ederek kendilerini geliştirmelerine yardımcı oluyor.
Akademik hayatın zorluklarıyla başa çıkmak artık daha kolay. Akademi Delisi olarak, öğrencilere sadece ödevlerinde değil, aynı zamanda araştırma projelerinde, tez çalışmalarında ve diğer akademik gereksinimlerinde de destek sağlıyoruz. Sunduğumuz kaliteli hizmetler sayesinde öğrenciler zamanlarını daha verimli bir şekilde kullanabilirler. Uzman ekibimiz, her bir öğrencinin ihtiyaçlarına özel çözümler üreterek, onların akademik hedeflerine ulaşmalarına katkı sağlar.
Gelişmiş kaynaklara erişimden akademik yazım kurallarına, araştırma yöntemlerinden kaynakça oluşturmaya kadar her aşamada öğrencilere destek sunan Akademi Delisi, eğitimde yeni bir perspektif sunuyor. Amacımız, öğrencilere sadece geçici çözümler değil, aynı zamanda uzun vadeli öğrenme ve başarıya giden yolda rehberlik etmektir.