Akademide SPSS ile Etki Büyüklüğü Analizi

Anlamlılık testinin tarihsel cazibesi, çoğu kez bizi asıl sorudan uzaklaştırır: Etki ne kadar büyük ve bu büyüklük, karar vermek için yeterince ikna edici mi? SPSS, pek çok tezde “p<.05”in basitçe raporlandığı, ama etki büyüklüğünün ya dipnota sıkıştırıldığı ya da hiç anılmadığı bir alışkanlığı besler. Oysa etki büyüklüğü; bulgunun pratik önemi, politika/uygulama etkisi ve kaynak tahsisi kararları için merkezî bir kavramdır. P-değeri, veri ile boş hipotez arasındaki “uyumsuzluğu” ölçer; etki büyüklüğü ise, boş hipotez doğru olsun ya da olmasın, gördüğünüz fark/ilişkinin büyüklüğünü ve iş dünyasında/okulda/klinikte ne anlama geldiğini söyler.

1) Zihin Seti: “Etki ne kadar büyük?” sorusu p-değerinden önce gelir

İyi bir araştırmacı, SPSS’te “Analyze → …” yoluna girmeden önce şu cümleyi kurar:
“Bulduğum fark/ilişki; kaç puan, kaç dakika, kaç olasılık puanı, kaç kişi, hangi band geçişi ve hangi hafta penceresinde anlamlı?”
Bu cümle, etki büyüklüğünü insan diline çevirme niyetidir. Tezde, “p=.03” tek başına hüküm olamaz; küçük–orta–büyük sezgisi ve güven aralığı ile pratik önem eşiği konulmadıkça karar verdirmez.

Uygulamalı sahne: “Akran rehberliği + görünürlük esnekliği, düşük başlangıç düzeyinde sürdürmeyi küçük–orta artırdı; sınıf başına 3–4 öğrenci daha sürdürür (2–7 aralığı).” Bu cümle, etki büyüklüğünü sayıdan eyleme taşır.

---

2) SPSS’te etki büyüklüğü manzarası: Hangi senaryoda hangi ölçü?

SPSS, test türüne göre farklı etki büyüklüklerini birlikte sunar. Formüle girmeden, hangi durumda hangi ölçünün doğal olduğunu bilelim:

• İki grup (sürekli sonuç): Farkın standartlaştırılmış büyüklüğü (farkın “kaç birim” olduğuna ek olarak “ne kadar büyük?” sezgisi).

• Çoklu grup/ANOVA: Toplam değişkenliğin ne kadarını gruplar açıklıyor (varyans anlatısı).

• Korelasyon/ilişki: İki sürekli değişkenin birlikte değişme gücü (güçlü–orta–zayıf, ama bağlama göre).

• Kategorik × Kategorik: Hücrelerdeki bağımsızlıktan sapma gücü (küçük–orta–büyük birlik/uyum).

• İkili sonuç (evet/hayır): Olasılık farkı, olasılık oranı gibi anlatılar; sınıf başına kaç kişi diline çevrilebilir.

• Sıralı/Likert: Band–geçiş dili (düşük→orta, orta→yüksek akışı); sayısal etkiyi band yönü ile anlatmak.

Uygulamalı sahne: Üç kampüs arasında sürdürme oranları farklı; toplam değişkenliğin anlamlı bir kısmı kampüs faktörüyle açıklanıyor, ama kırsal+esneklik etkileşiminde ekstra büyüklük var. Bu, “kimin için daha çok?” kararını güçlendirir.

---

3) İki grup kıyasları: Ortalama farkını insan diline çevirin

İki grup arasındaki farkın büyüklüğünü iki sütunlu bir tabloya hapsetmek kolaydır; ama tezde asıl ihtiyaç, farkı pratik birime çevirmektir:

• Kaç puan/dakika/saat?

• Hangi pencerede daha belirgin? (ör. pazartesi 09:00–11:00)

• Belirsizlik aralığı nedir? (en kötü–en iyi senaryo)

Uygulamalı sahne: Vardiya düzenlemesi bekleme süresini 2–6 dakika kısaltıyor; zirvede etki daha büyük. p=.08; ama operasyon eşiği “≥2 dakika kazanım” ise uygulanır. Etki büyüklüğü, p’yi arka plana iter.

---

4) Çoklu grup ve varyans anlatısı: “Ne kadarını açıklıyoruz?”

Burada temel sezgi, gruplar arası farkların, toplam değişkenliğin ne kadarını açıklayabildiğidir. Ancak “yüzde şu kadar” cümlesi, bağlam olmadan boştur. Rapor dilinde:

• “Gruplar toplam değişkenliğin küçük–orta kısmını açıklıyor; fakat kırsalda esneklik ile birlikte büyüklük artıyor.”

• “Zaman penceresi eklendiğinde, açıklama gücü gözle görülür biçimde yükseliyor.”

Uygulamalı sahne: Üç kampüs + dönem; tek başına kampüs farkı küçük; kampüs×esneklik×düşük başlangıç kesişiminde büyüklük yükseliyor. Bu, hedefli politika için anahtardır.

---

5) Korelasyon: “Zayıf/orta/güçlü” klişesini bağlama çekin

Korelasyonda “.30 orta, .50 güçlü” ezberi, bağlama değmeden yanıltıcı olabilir. Ölçüm gürültüsü yüksek bir alanda .30 müthiş olabilir; ölçüm hatası düşük bir lab ortamında zayıf sayılır. Korelasyonun büyüklüğünü şu şekilde insanlaştırın:

• “İlk 10 saatte dik artış, 10+ saatte marjinal kazanç; ilişki çizgisel değil.”

• “Alt bantta (ilk %25) ilişki daha güçlü; üst bantta plâto.”

Uygulamalı sahne: Kütüphane saatleri–başarı ilişkisi; erken saatlerde kazanım büyük, sonra doyum. Tek rakam yerine bükülme hikâyesi yazılır.

---

6) Kategorik veride etki: Hücre yönlerini sözle gösterin

Kategorik × kategorik farklarda, “var/yok” testi yanında birlik/uyum gücünü büyüklük diliyle aktarın:

• “Esneklikli sınıflarda ‘her zaman’ düşük, ‘bazen’ yüksek; kırsalda kayış daha belirgin.”

• “Kulüp katılımı olanlarda üst band daha sık; kampüs olmayan programlarda bu madde gürültü üretir.”

Uygulamalı sahne: “Kulüp” maddesi kulübü olmayan kampüslerde ölçüm eşitliğini bozar; rapor bunu büyüklük diline bağlar: “Birlik gücü düşük, çünkü bağlam uyumsuz.”

---

7) İkili sonuçlarda büyüklük: Olasılık farkını sınıf başına çevirin

İkili sonuçlarda (“sürdürme: evet/hayır”), büyüklüğü olasılık farkı ile duyurmak iyi bir başlangıçtır; ama en etkili çeviri şudur:
“30 kişilik sınıfta ortalama 3–4 öğrenci daha sürdürür.”
Bu çeviri, bulgunun operasyona dönüşmesini sağlar.

Uygulamalı sahne: Düşük başlangıç düzeyindeki kırsal öğrencilerde, esneklik + rehberlik etkisi küçük–orta; sınıf başına 3–4 kişi kazanım. Duyarlılıkta (eşik ≥3/≥2; tatil var/yok) yön sabit.

---

8) Sıralı (Likert) veride büyüklük: Band–geçiş anlatısı

Likert sonuçlarını “ortalama puan farkı”na sıkıştırmak, sıra bilgisini çöpe atar. Etki büyüklüğü, band değişimi olarak anlatılsın:

• “Düşük bandtan orta banda kayış güçlendi; üst band sabit.”

• “Esneklikli derslerde ‘her zaman’ düşük, ‘bazen’ yüksek; bakım verenlerde kayış daha belirgin.”

Uygulamalı sahne: “Kamerayı her zaman açarım” → “bazen” kayışı, mahremiyet alıntılarıyla anlam kazanır. Büyüklük, band değişiminin ne kadar sıklaştığı üstünden anlatılır.

---

9) Güven aralıkları: Tek sayı değil, bir bant cümlesi

Etki büyüklüğü tek sayı değil, olası etkilerin kısa bir hikâyesidir.

• “Küçük–orta; 2–7 aralığı; alt sınırda bile program amorti.”

• “Belirsizlik orta; pilot genişletilirse bant daralır.”
  Güven aralığı, karar vericinin risk iştahını okumayı sağlar.

Uygulamalı sahne: Bekleme süresi kısalması 2–6 dakika; en kötü senaryoda 2 dakika. Klinik sahnede bu bile değerli olabilir.

---

10) Pratik önem için eşikler: Hata bedeli mantığıyla konuşun

“.05”in kutsal olmadığını anlattık; aynı şey büyüklük eşikleri için de geçerli. “Küçük–orta–büyük” sınıflandırmaları mekanik değil, bağlamsal olmalı:

• Eğitimde 3–4 öğrencilik sürdürme artışı, küçük birimlerde devrim olabilir.

• Klinik beklemede 2–3 dakikalık kısalma, yoğunlukta hayat kurtarır.

Uygulamalı sahne: “Gelecek hafta tepe >75 görünürse +20 geçici kapasite” eşiği; büyüklük, eşik–zaman–kapasite–hata bedelinin içine gömülür.

---

11) Duyarlılık ve sağlamlık: Varsayımlar değişince büyüklük ne oluyor?

Etki büyüklüğünün kaderi, makul alternatiflerde test edilmelidir:

• Eşik: ≥3 yerine ≥2.

• Pencere: 14 gün yerine 10 gün.

• Tatil bayrakları: var/yok.

• Aykırı temizlik: kapsam/dışla.
  Yön korunuyorsa mesaj sağlam; büyüklük çok oynuyorsa kırılgan yazılır.

Uygulamalı sahne: Oturum kesme 15–25 dk arasında, sürdürme etkisinin yönü sabit, büyüklüğü biraz azalıyor. Not: “Duyarlılıkta mesaj korundu.”

---

12) Küçük örneklem düzeltmeleri ve kısa ölçeklerde yorgunluk etkisi

Küçük örneklemde büyüklük ölçüleri iyimser olabilir; ölçek çok uzunsa son bölüm yorgunluk üretir. SPSS’te rapor dilinizde temkin gerekir:

• “Pilotta belirsizlik geniş; ana örneklemede bant daralıyor.”

• “Son 6 madde yorgunluk sinyali verdi; kısaltma sonrası büyüklük daha gerçekçi.”

Uygulamalı sahne: 24 maddeden 16’ya inmek, band–geçiş büyüklüğünü daha istikrarlı hale getiriyor.

---

13) Alt grup, etkileşim ve adalet merceği: Kimin için daha büyük?

Ortalama büyüklük, adaleti maskeleyebilir. Etkileşim sahneleri büyüklüğü yeniden dağıtır:

• “Düşük başlangıç × esneklik”te büyüklük yüksek; kentte daha küçük.

• Bakım verenlerde band–geçiş belirgin; gündüz programında zayıf.

Uygulamalı sahne: Kırsalda akşam 20:00–22:00 penceresi açıldığında büyüklük artar; karar: “Kırsala öncelik.”

---

14) Zaman penceresi: Aynı büyüklük farklı haftada farklı anlam taşır

Büyüklük zamansız değildir. “Duyuru +1 günde tepe; tatil sonrası telafi; sınavdan bir hafta önce yükseliş.” Etki, doğru haftada uygulanınca gerçek değerini bulur.

Uygulamalı sahne: Etki büyüklüğü aynı kaldı diyelim; ama sınavdan bir hafta önceki uygulama sınıf başına 3–4 kişi kazanımını iki kat görünür kılar. Büyüklüğü zamanla birlikte yazın.

---

15) Meta-analiz ve dönüştürmeler: Ölçüleri birbirine çevirme sezgisi

Disiplinler arası okumada, farklı çalışmalardaki büyüklük ölçülerini yaklaşık ortak bir dile taşımak gerekebilir. Amaç: “Bu çalışma diğerleriyle yaklaşık nerede duruyor?”

• Fark ölçülerini “küçük–orta–büyük” sezgisine çevirin.

• Korelasyon ölçülerini “alt bantta daha güçlü” diye hikâyeye bağlayın.

Uygulamalı sahne: Daha önceki bir meta-özet “küçük–orta” büyüklükten söz ediyordu; sizin çalışmanız “küçüğün üst sınırı–ortanın alt sınırı” aralığında. Rapor: “Literatürle uyumlu ve hedefli müdahale için yeterli.”

---

16) Nitel–nicel köprü: Büyüklüğün nedenini duymak

Büyüklük nedensiz kalırsa ikna gücü düşer. Kısa alıntılar, büyüklüğün mekanizmasını açar:

• “Kamerayı açınca evim görünüyor” → esneklik altında mahremiyet kaygısı azalır; band–geçiş büyüklüğü bunun işaretidir.

• “Yağış günlerinde ulaşım zor” → beklemede zirve; büyüklük, hava etkisine duyarlı.

Uygulamalı sahne: Nitel alıntılar, “neden kimin için daha büyük?” sorusunu tamamlar.

---

17) Etik ve gizlilik: Küçük hücreleri birleştir, damgalamayan dili seç

Büyüklük raporlanırken küçük hücreler (n<5) tanınabilirlik riski taşır; birleştirin. Diliniz insana saygılı olsun: “zayıf öğrenci” değil, “daha fazla desteğe ihtiyaç duyan öğrenci”. Büyüklüğü “grubu suçlayan” değil, bağlamı açıklayan cümlelerle verin.

Uygulamalı sahne: “Kamerayı hiç açmayanlar” yerine “mahremiyet kaygısı belirtenler” ifadesi; büyüklüğün nedenini sinyal eder.

---

18) SPSS’te rapor üslubu: Buton adı değil, gerekçe–bulgu–karar

Her etki büyüklüğü paragrafı üç cümlelik omurga ile yazılsın:

1. Gerekçe: “Düşük başlangıç grubunda esneklik sürdürmeyi artırırsa, kaç kişi ve hangi haftada?”

2. Bulgu: “Küçük–orta büyüklük; sınıf başına 3–4 kişi; kırsalda daha büyük; belirsizlik orta.”

3. Karar: “İlk 6 haftada hedefli uygulama; eşik ≥3 (kapasite artarsa ≥2); akşam penceresi kalıcı; duyuru +1.”

Uygulamalı sahne: Bu üçleme, jüriyi sonuca bağlar; buton adları dipnotta kalır.

---

19) Disiplinler arası mini sahneler: Büyüklüğü eyleme çevirme

Eğitim – Sürdürme (ikili):
“Büyüklük küçük–orta; sınıf başına 3–4 öğrenci; kırsalda daha yüksek. Duyarlılıkta yön sabit. Karar: İlk 6 hafta esneklik + rehberlik; kapasite 60 ise eşik ≥3, artarsa ≥2; akşam 20:00–22:00 penceresi kalıcı.”

Klinik – Bekleme (sürekli):
“2–6 dakika kısalma; pazartesi 09:00–11:00’de etki daha büyük. p=.08 olsa da operasyonel eşik aşıldı. Karar: Zirvede ek vardiya; haftalık zirve gözcü.”

Kamu – Başvuru (sayım + ritim):
“Duyuru +1 gün tepe; yağışta yüz yüze düşüş, çevrim içi artış. Büyüklük orta; tatil sonrası telafi. Karar: Duyuru +1 akşam penceresi; yağış günlerinde asenkron kaynak öne.”

Sosyal Bilimler – Likert (sıralı):
“‘Her zaman’ düşük, ‘bazen’ yüksek, ‘hiç’ sabit; bakım verenlerde kayış daha belirgin. Karar: Mahremiyet yönergeleri + kayıtlı izleme; ilk 8 hafta hedefli destek.”

---

20) Yaygın hatalar ve hızlı düzeltmeler

• Hata: p-değerini tek başarı ölçütü yapmak.
  Düzeltme: Her testte etki büyüklüğü + güven aralığı + pratik eşik yazın.

• Hata: Etkiyi bağlamdan bağımsız “küçük/orta/büyük” etiketlemek.
  Düzeltme: Hata bedeli ve kapasite diliyle bağlayın (“2 dakika bile kritik”).

• Hata: Likert’i sürekli gibi işlemek.
  Düzeltme: Band–geçiş anlatısı; “düşük→orta kayışı” yazın.

• Hata: Alt grup/eşitlik merceğini atlamak.
  Düzeltme: Etkileşim büyüklüklerini “kimin için daha büyük?” diye ayrı raporlayın.

• Hata: Zaman penceresini yazmamak.
  Düzeltme: “Duyuru +1 günde tepe; sınavdan bir hafta önce etkiler büyür.”

• Hata: Eksikleri tek sepete atmak.
  Düzeltme: “Yanıt yok/uygulanmadı/bilmiyorum” ayrımı; büyüklükte iyimserlik uyarısı.

• Hata: Aykırıları sessizce silmek.
  Düzeltme: Temizlik kuralını ve büyüklük üzerindeki etkisini dürüstçe yazın.

---

21) Kontrol listesi – SPSS etki büyüklüğü bölümünü yazmadan önce

1. Soru karar cümlesine çevrildi mi? (kaç kişi/kaç dakika/hangi hafta)

2. Sonuç türünü doğru eşlediniz mi? (sürekli/ikili/sıralı/kategorik/sayım)

3. Etkiyi pratik birimle çevirdiniz mi? (sınıf başına X, dakika/puan)

4. Güven aralığı ve belirsizlik dili var mı?

5. Eşitlik ve etkileşim büyüklükleri raporda mı? (kimin için daha büyük)

6. Zaman penceresi ve takvim etkileri görünür mü?

7. Duyarlılık (eşik/pencere/temizlik/aykırı) notu yazıldı mı?

8. Likert’te band–geçiş dili mi kullanıldı?

9. Kategorik farklarda hücre yönleri sözle anlatıldı mı?

10. Küçük hücre gizliliği korundu mu?

11. Rapor üslubu gerekçe–bulgu–karar mı; buton adları dipnotta mı?

12. Sürüm notu ve karar günlüğü bırakıldı mı?

---

Sonuç

SPSS ile etki büyüklüğü analizi, tezinizi p-merkezli bir bulgular listesi olmaktan çıkarıp eylem planına dönüştürür. Bu yazıda; iki grup ve çoklu grup farklarından korelasyona, kategorik birlikten ikili sonuçların olasılık diline, Likert’te band–geçiş anlatısından güven aralıklarına, pratik önem eşiğinden duyarlılık ve küçük örneklem temkinine, alt grup/etkileşimde adalet merceğinden zaman penceresi planlamasına ve meta-analitik sezgiye kadar tam bir omurga sundum.

Özüyle:

• Etki büyüklüğü, p’nin önüne geçer: “ne kadar” ve “ne kadar emin” olduğunuzu insan dilinde yazın.

• İkili sonuçlarda olasılık farkını sınıf başına çevirin; sürekli sonuçlarda dakika/puan dili kullanın.

• Likert’te band–geçiş en doğru anlatımdır; “ortalama” fetişinden kaçının.

• Kategorik farkları, hücre yönleri ve hikâye ile verin; yalnız listeleme yapmayın.

• Güven aralığı ve hata bedeli mantığı, büyüklüğü karara bağlar.

• Duyarlılık notları (eşik/pencere/temizlik/aykırı) güven üretir; kırılgansanız bunu itiraf edin.

• Etkileşim ve alt grup okumaları, adil ve hedefli uygulamanın kapısıdır.

• Zaman penceresi (duyuru +1, sınav öncesi, zirve saatleri) büyüklüğün gerçek etkisini belirler.

• Nitel–nicel köprü, büyüklüğün nedenini açıklar; ikna gücü artar.

• Sürüm notu/karar günlüğü, yarın aynı kararı yeniden üretecek izdir.

Böyle yazdığınızda, SPSS etki büyüklüğü bölümünüz bir “ölçü listesi” değil, uygulanabilir, eşitlikçi ve şeffaf bir rehber olur. Okur, yalnız “fark var mı?”yı değil, hangi haftada, kime, hangi eşikte ve hangi kapasiteyle ne yapılacağını duyar. Akademik istatistik, işte o zaman gerçek hayata bağlanır.

Akademi Delisi, eğitim ve akademik destek alanında kapsamlı hizmetler sunan öncü bir platformdur. Öğrencilerin akademik başarılarına yön verirken, onları bilgiyle buluşturmayı ve potansiyellerini en üst düzeye çıkarmayı amaç edinmiş bir ekibiz. Sitemiz bünyesinde ödevlerden projelere, tezlerden makalelere kadar geniş bir yelpazede destek sağlıyoruz. Alanında uzman yazarlarımız, öğrencilere özgün içerikler sunarken, aynı zamanda onlara araştırma, analiz ve yazım konularında rehberlik ederek kendilerini geliştirmelerine yardımcı oluyor.
Akademik hayatın zorluklarıyla başa çıkmak artık daha kolay. Akademi Delisi olarak, öğrencilere sadece ödevlerinde değil, aynı zamanda araştırma projelerinde, tez çalışmalarında ve diğer akademik gereksinimlerinde de destek sağlıyoruz. Sunduğumuz kaliteli hizmetler sayesinde öğrenciler zamanlarını daha verimli bir şekilde kullanabilirler. Uzman ekibimiz, her bir öğrencinin ihtiyaçlarına özel çözümler üreterek, onların akademik hedeflerine ulaşmalarına katkı sağlar.
Gelişmiş kaynaklara erişimden akademik yazım kurallarına, araştırma yöntemlerinden kaynakça oluşturmaya kadar her aşamada öğrencilere destek sunan Akademi Delisi, eğitimde yeni bir perspektif sunuyor. Amacımız, öğrencilere sadece geçici çözümler değil, aynı zamanda uzun vadeli öğrenme ve başarıya giden yolda rehberlik etmektir.