Akademide SPSS ile Anlamlılık Testi Yapmak

SPSS, akademide “anlamlılık testi” denince akla gelen ilk yazılımlardan biri. Ancak bir menüye tıklayıp p-değerini görmek, tek başına bilim yapmak değildir. İyi bir araştırma, anlamlılık testini; araştırma sorusu–tasarım–ölçüm–varsayım–etki büyüklüğü–güven aralığı–duyarlılık–etik ve eşitlik zincirinin tamamı içinde konumlandırır. SPSS’in gücü; hızlı sonuç üretmesinden çok, karar verdiren bir rapor diline destek olmasından gelir: “Kimin için, ne kadar, hangi pencerede ve hangi hata bedeliyle?

1) Zihin Seti: “Buton” Değil, “Karar”

SPSS’te anlamlılık testi, “p<.05 mi?” sorusuyla başlamaz; karar cümlesiyle başlar:

• “İlk 6 haftada akran rehberliği, düşük başlangıç düzeyindeki öğrencilerin sürdürme olasılığını artırıyor mu; artırıyorsa ne kadar ve kimin için daha çok?”
  Bu cümle; sonuç türünü (ikili), açıklayıcıları (rehberlik, görünürlük esnekliği), etkileşimi (düşük başlangıç×esneklik), zaman penceresini (ilk 6 hafta) ve eşik mantığını belirler. SPSS’te hangi menüye gideceğiniz, bu karardan sonra netleşir.

Karar nüvesi: Her sonuç paragrafı “gerekçe–bulgu–karar” üçlüsüyle bitecek. p-değeri tek başına son söz değil, etiket olacak.

---

2) Değişken Türü → Test Eşleşmesi: Yanlış Test, Yanlış Cümle

Doğru test, doğru doğaya bağlıdır:

• Sürekli sonuç (puan/dakika): iki grup için genellikle ortalama farkını okuyan testler; birden fazla grup için varyans karşılaştırmaları; ilişkiler için doğrusal okuma.

• İkili sonuç (evet/hayır): olasılık farkı; gruplar arası ya da açıklayıcılarla model kurma.

• Kategorik (nominal): frekans farkı; hücre yönlerini sözle anlatma.

• Sıralı (Likert): band–geçiş dili; “ortalama puan” fetişinden uzak durma.

Uygulamalı sahne: “Kamerayı açma” seçenekleri beş basamaklı. SPSS’te bunu sürekli gibi işlemek yerine sıralı olarak düşünün; “her zaman→bazen kayışı” gibi yönlü cümleler kurun.

---

3) p-Değeri: Neyi Söylemez?

SPSS raporlarında p-değeri; “boş hipotez doğru olsaydı bu kadar uç bir sonucu görme olasılığı”dır. Boş hipotezin yanlış olma olasılığı değildir; etkinin büyüklüğünü de söylemez. Bu yüzden raporda p’yi etki büyüklüğü ve güven aralığıyla birlikte yazmak şarttır.

Uygulamalı sahne: Duyuru +1 günde başvurular artıyor (p=.03). Karar cümlesi p’nin yanında “artışın büyüklüğü”, “hangi haftada” ve “hangi grupta” boyutlarını da içerir.

---

4) Alfa (α) Eşiği: .05 Kutsal Değil, Gerekçeli Bir Taksit

“Anlamlılık” eşiği, yanlış alarma tahammülünüzü temsil eder. Klinik sahnede katı, keşif sahnesinde esnek olabilir. Önemli olan, eşiği önceden belirtmek ve raporda gerekçe yazmaktır.

Uygulamalı sahne: Düşük maliyetli bir eğitim hatırlatıcısında .10 keşif eşiği; klinik müdahalede .01. SPSS’te sonuçlar aynı; yorum farklı.

---

5) Etki Büyüklüğü ve Güven Aralığı: p’nin Ötesindeki Ana Ses

SPSS birçok modülde etki büyüklüğü ölçülerini ve güven aralıklarını verir. Rapor dili:

• “Küçük–orta etki; güven aralığı pratik eşiğin çoğunu aşıyor.”

• “Sınıf başına 3–4 öğrenci daha sürdürür (2–7 aralığı).”
  Böyle yazdığınızda p, arka planda kalır; karar cümlesi önde yürür.

Uygulamalı sahne: Bekleme süresi 2–6 dakika kısalıyor; zirve saatinde kazanım daha yüksek. p=.08 olsa bile kısalma operasyonel eşiği aşıyorsa uygulama mantıklıdır.

---

6) Varsayımlar: SPSS’te “Geçti/Kaldı” Değil, “Ne Anlama Geliyor?”

Normalite, homojenlik, bağımsızlık… SPSS nicel kontroller sunsa da rapor diliniz yorum odaklı olsun:

• Sağa çarpık dağılımda ortalama şişer; ortanca yorumu daha gerçekçi.

• Homojenlik kırılırsa, dayanıklı okuma/duyarlılık yapılmalı; karar cümlesi temkinli olmalı.

Uygulamalı sahne: Pazartesi 09:00–11:00 bekleme süreleri sağa çarpık. Rapor: “Üst kuyruk kalın; ortanca daha iyi temsil eder. Zirvede ek vardiya önerilir.”

---

7) İki Grup Kıyasları: Ortalama Farkı Değil, Pratik Dil

SPSS iki grup kıyasında hızlı sonuç verdirir. Ama rapor insan dili ister:

• “Ortalama fark X” yerine “kaç dakika/kaç puan” kazanç, “hangi pencerede” daha belirgin?

• Eğer sonuç ikiliyse, “kaç olasılık puanı” ya da “sınıf başına kaç öğrenci”.

Uygulamalı sahne: Esneklik verilen derslerde oturum süresi küçük–orta artmış; akşam 20:00–22:00 penceresinde daha belirgin. Karar: Akşam penceresi kalıcı.

---

8) Birden Fazla Grup: “Varyans” Üzerinden Değil, “Kimde Ne Yön?”

SPSS’te birden fazla grup kıyaslandığında, “fark var mı?”dan önce “hangi grupta hangi yön?” konuşulur. Çoklu kıyaslar “keşif” ise temkin etiketi gerekir. Post-hoc listeleri yerine hikâye yazın.

Uygulamalı sahne: Üç kampüsün sürdürme oranları farklı. Kırsal + esneklik birleşiminde daha büyük artış; kentte küçük. Karar: Kırsala öncelik.

---

9) Kategorik Sonuçlar: Hücreleri Yüzdeyle Değil, Anlatıyla Gösterin

SPSS’te kategorik farklar, hücre yönleri ile anlam kazanır:

• “Esneklikli sınıflarda ‘her zaman’ düşük, ‘bazen’ yüksek; ‘hiç’ sabit.”
  Bu cümle, tek başına bir tablo kadar güçlüdür.

Uygulamalı sahne: Kulüp katılımı var/yok × aidiyet bandı. “Katılımı olanlarda üst bant daha sık; kırsalda fark daha belirgin.”

---

10) İkili Sonuçlar: Olasılığı Sınıf Başına Çevirmek

SPSS’te ikili sonuçları anlatırken olasılık dilini somutlaştırın:

• “%12 puan artış” = “30 kişilik sınıfta 3–4 öğrenci daha sürdürür.”
  Böylece yönetici/jüri ne yapacağını duyar.

Uygulamalı sahne: Düşük başlangıç×esneklik kombinasyonunda sürdürme küçük–orta artış gösteriyor; kırsalda daha büyük. Karar: İlk 6 haftada hedefli destek.

---

11) Sıralı (Likert) Sonuçlar: Band–Geçiş Dili

Likert’i sürekli gibi ortalama ile anlatmak çoğu kez yanıltıcıdır. SPSS’te sıralı sonuçları “band geçişi” ile sahneler:

• “Düşük bandtan orta banda kayış artıyor; üst band sabit.”
  Bu, politika eşiği üretir: “Düşük band >%25 ise hedefli müdahale.”

Uygulamalı sahne: Esneklik verilen derslerde “her zaman”→“bazen” kayışı artıyor; mahremiyet kaygısı alıntıları bu farkı anlamlandırıyor.

---

12) Sayım ve Zaman: Sıfır-Aşırılık ve Ritmi Sözle Yazmak

Başvuru, olay, tıklama gibi sayımlar sıfırların çokluğu yüzünden farklı davranır. SPSS’te sonuçları “ritim” diliyle anlatın:

• “Duyurudan bir gün sonra tepe, ertesi gün sönüm; tatil sonrası telafi.”
  Bu dil, operasyon planına hakiki köprü kurar.

Uygulamalı sahne: Yağış günlerinde yüz yüze katılım düşer, çevrim içi artar. Karar: Yağış günlerinde asenkron kaynakları öne alın.

---

13) Çoklu Karşılaştırmalar: p-Avcılığına Fren

SPSS’te her kombinasyonu denemek cezbedicidir. Ama çoklu test “şans” üretir. Ön-kayıt, ana/keşif ayrımı ve temkin dili şart. Bulduğunuz “yan ürün” farklar, “denenebilir ama doğrulanmalı” diye yazılır.

Uygulamalı sahne: Üç kampüs × iki dönem × üç alt grup → çok test. Ana hipotez “ilk 6 haftada esneklik etkisi”; diğerleri keşif.

---

14) Duyarlılık ve Sağlamlık: Makul Alternatiflerde Mesaj Sabit mi?

SPSS’te; eşik ≥3→≥2, pencere 14→10, tatil bayrakları var/yok, aykırılar kapsam/dışla… Bu varsayımları değiştirin. Yön korunuyorsa mesaj sağlam; kırılıyorsa kırılgan yazın.

Uygulamalı sahne: Oturum kesme 15–25 dk arasında ana mesaj değişmiyor; sadece büyüklük biraz kayıyor. Not: “Makul seçeneklerde mesaj sabit.”

---

15) Eksik Veriler: Yanıt Yok ≠ Uygulanmadı ≠ Bilmiyorum

SPSS çıktılarını okurken eksikleri tek sepete atmayın. “Yanıt yok”, “uygulanmadı”, “bilmiyorum” farklı hikâyeler taşır; özellikle üst bantta yoğunlaşıyorsa sonuçlar iyimser görünebilir.

Uygulamalı sahne: Üst gelir diliminde “yanıt yok” yüksek. Karar: Bu gölge raporlanır; yorum temkinli yapılır.

---

16) Etkileşimleri Sunmak: “Kimin İçin Daha Çok?”

SPSS’te ortalamalar masum görünse de, etkileşim “kimin için daha çok?” sorusunun anahtarıdır. Çizgiler açılıp kapanıyorsa, politika hedefli olmalıdır.

Uygulamalı sahne: Düşük başlangıç×esneklik çizgisi yukarı kayıyor; kentte kayış daha küçük. Karar: Düşük başlangıç grubuna öncelik.

---

17) Etik ve Eşitlik Dili: Küçük Hücreleri Koru, İnsan Onurunu Koru

SPSS hücrelerini ayrıntılandırdıkça tanınabilirlik riski artar (n<5). Küçük hücreleri birleştirin; etiketleriniz damgalamasın (“zayıf öğrenci” yerine “daha fazla desteğe ihtiyaç duyan öğrenci”).

Uygulamalı sahne: “Kamerayı hiç açmayanlar” demek yerine “mahremiyet kaygısı belirtenler” ifadesi kullanılabilir.

---

18) Rapor Üslubu: SPSS Menüsü Değil, Gerekçe–Bulgu–Karar

Her anlamlılık sonucu; üç cümleyle eyleme bağlanır:

1. Gerekçe: “İlk 6 haftada esneklik sürdürmeyi etkiliyor mu?”

2. Bulgu: “Küçük–orta artış; kırsalda daha büyük; belirsizlik orta.”

3. Karar: “Eşik ≥3 (kapasite artarsa ≥2); akşam 20:00–22:00 penceresi kalıcı; duyuru +1 günde hatırlatma.”

---

19) Nitel–Nicel Köprü: p’nin Nedenini Duyurmak

SPSS p verir; neden vermez. Kısa alıntılar mekanizmayı aydınlatır: “Kamerayı açınca evim görünüyor.” Bu cümle, esnekliğin neden işlediğini anlatır; sonuç “hikâyeye” kavuşur.

Uygulamalı sahne: Mahremiyet kaygısı yoğun gruplarda esneklik etkisi büyüyor; nitel köprü, nicel farkı anlamlandırıyor.

---

20) Zaman Penceresi ve Takvim: Aynı p, Farklı Eylem

SPSS aynı p’yi iki pencerede üretebilir; fakat eylem farklıdır. Dönem ortası ile sınavdan bir hafta önce aynı değildir. Raporunuza takvimi yazın: tatil, yağış, bakım günleri.

Uygulamalı sahne: Duyuru çarşamba; başvuru perşembe tepe. Karar: “Duyuru +1 günde akşam penceresi.”

---

21) SPSS’te Sık Hatalar ve Hızlı Düzeltmeler

• Hata: Likert’i sürekli gibi ele almak.
  Çözüm: Band–geçiş dili; kategorileri anlamlı bantlarda birleştirin.

• Hata: p’yi tek başarı ölçütü yapmak.
  Çözüm: Etki büyüklüğü + güven aralığı + pratik eşik.

• Hata: Varsayımları “geçti/kaldı” diye yazıp bırakmak.
  Çözüm: Ne anlama geldiğini, karar üzerindeki etkisini yazın.

• Hata: Çoklu kıyası düzeltmesiz manşete taşımak.
  Çözüm: Ön-kayıt, keşif etiketi, temkinli dil.

• Hata: Eksikleri tek NA torbasına atmak.
  Çözüm: “Yanıt yok/uygulanmadı/bilmiyorum” ayrımı ve gölge notu.

---

22) SPSS Çıktısını “Sözlü Grafik”e Çevirmek

Grafik koyamasanız da SPSS çıktısını sözle canlandırın:

• “Esneklikli sınıflarda dağılım ‘her zaman’dan ‘bazen’e kayıyor; ‘hiç’ sabit.”

• “Pazartesi 09:00–11:00 üst kuyruk kalın; çarşamba–perşembe dengeli.”

Uygulamalı sahne: Bu iki cümle, bir histogramın ve bir çizginin verdiği mesajı taşır.

---

23) Açık Bilim ve İz Bırakma: Aynı Senaryonun Aynı Oynanması

SPSS analizlerinizi sürüm notları ile kaydedin:

• “v1.1—tatil bayrakları eklendi.”

• “v1.2—eşik ≥3→≥2 denendi; mesaj sabit.”

• “v1.3—etkileşim eklendi; kırsalda daha büyük.”
  Yarın aynı veriyle aynı kararı üretirsiniz.

---

24) Disiplinlerarası Mini Sahneler

Eğitim – Sürdürme (ikili):
“Esneklik + rehberlik, düşük başlangıç grubunda sürdürmeyi küçük–orta artırdı; kırsalda daha büyük. Sınıf başına 3–4 öğrenci daha sürdürür. Eşik ≥3 (kapasite artarsa ≥2).”

Klinik – Bekleme (sürekli):
“Vardiya düzeni beklemeyi 2–6 dakika kısalttı; pazartesi 09:00–11:00’de kazanım yüksek. p=.08 olsa da operasyonel eşik aşıldı: zirvede ek vardiya.”

Kamu – Başvuru (sayım + ritim):
“Duyuru +1 günde tepe; yağışta yüz yüze düşüş, çevrim içi artış. Tatil sonrası telafi beklenir. Eylem: Duyuru +1 akşam penceresi; yağış günleri asenkron içerik öne.”

Sosyal Bilimler – Likert (sıralı):
“‘Her zaman’ düşük, ‘bazen’ yüksek, ‘hiç’ sabit. Bakım verenlerde kayış daha belirgin. Eylem: Mahremiyet yönergeleri + kayıtlı izleme.”

---

25) Kontrol Listesi – SPSS ile Anlamlılık Testine Girmeden

1. Soru karar cümlesine çevrildi mi?

2. Sonuç türü (sürekli/ikili/kategorik/sıralı/sayım) doğru mu?

3. Eşik ve zaman penceresi önceden yazıldı mı?

4. Varsayımlar ve duyarlılık planı hazır mı?

5. Etki büyüklüğü ve güven aralığı rapora girecek mi?

6. Çoklu kıyaslar için keşif etiketi ve temkin dili hazır mı?

7. Eksikler (yanıt yok/uygulanmadı/bilmiyorum) ayrıştırıldı mı?

8. Etkileşim ihtiyacı (kimin için?) değerlendirildi mi?

9. Eşitlik merceği ve küçük hücre gizliliği gözetildi mi?

10. Nitel alıntılarla nedeni duyuracak mısınız?

11. Son cümle eşik–zaman–kapasite–hata bedeline bağlandı mı?

12. Sürüm notu/karar günlüğü tutuluyor mu?

---

Sonuç

SPSS ile anlamlılık testi yapmak, bir “menü–p” refleksi değil; gerekçe–tasarım–varsayım–etki büyüklüğü–güven aralığı–duyarlılık–etik–eşitlik–karar zinciridir. Bu yazı, p-değerini bağlama çekerek, pratik önem ve belirsizlik dilleriyle zenginleştirdi; sonuç türüne göre (sürekli/ikili/kategorik/sıralı/sayım) uygun anlatım örnekleri sundu; etkileşimlerle “kimin için daha çok?” sorusunu merkeze aldı; çoklu kıyasta temkin, varsayımlarda yorum, eksiklerde şeffaflık ve zaman penceresinde operasyon köprüsü kurdu.

Özüyle:

• p, tek başına hüküm değil; etikettir. Yanına etki büyüklüğü ve güven aralığı gelmeden cümle eksiktir.

• Soru, “kim–ne–ne zaman–hangi koşulda?” diye karar cümlesine çevrilir; SPSS yolu ondan sonra seçilir.

• Varsayımlar, “geçti/kaldı” yerine ne anlama geldiği ve karar üzerindeki etkisiyle yazılır.

• Sıralı veriyi band–geçiş diliyle; ikili sonuçları “sınıf başına kaç kişi”yle; sürekli sonuçları dakika/puanla anlatın.

• Etkileşim, adaletin kapısıdır: “kimin için, nerede, ne kadar”.

• Duyarlılık, güven üretir: eşik/pencere/temizlik/aykırı kararları değişince mesaj sabit mi?

• Eşitlik ve gizlilik çizgisini koruyun; küçük hücreleri birleştirin, damgalamayan dili seçin.

• Her sonuç paragrafının son cümlesi eylemdir: eşik–zaman–kapasite–hata bedeli.

Böyle yazdığınızda, SPSS sonuçlarınız yalnız bir sayı listesi olmaktan çıkar; uygulanabilir, adil ve şeffaf bir eylem planına dönüşür. Okur, yarın sabah ne yapacağını duyar: Hangi pencerede, kime, hangi eşikte ve hangi bedelle. İşte akademik istatistiğin, karar verdiren insan diline çevrildiği an tam da burasıdır.

Akademi Delisi, eğitim ve akademik destek alanında kapsamlı hizmetler sunan öncü bir platformdur. Öğrencilerin akademik başarılarına yön verirken, onları bilgiyle buluşturmayı ve potansiyellerini en üst düzeye çıkarmayı amaç edinmiş bir ekibiz. Sitemiz bünyesinde ödevlerden projelere, tezlerden makalelere kadar geniş bir yelpazede destek sağlıyoruz. Alanında uzman yazarlarımız, öğrencilere özgün içerikler sunarken, aynı zamanda onlara araştırma, analiz ve yazım konularında rehberlik ederek kendilerini geliştirmelerine yardımcı oluyor.
Akademik hayatın zorluklarıyla başa çıkmak artık daha kolay. Akademi Delisi olarak, öğrencilere sadece ödevlerinde değil, aynı zamanda araştırma projelerinde, tez çalışmalarında ve diğer akademik gereksinimlerinde de destek sağlıyoruz. Sunduğumuz kaliteli hizmetler sayesinde öğrenciler zamanlarını daha verimli bir şekilde kullanabilirler. Uzman ekibimiz, her bir öğrencinin ihtiyaçlarına özel çözümler üreterek, onların akademik hedeflerine ulaşmalarına katkı sağlar.
Gelişmiş kaynaklara erişimden akademik yazım kurallarına, araştırma yöntemlerinden kaynakça oluşturmaya kadar her aşamada öğrencilere destek sunan Akademi Delisi, eğitimde yeni bir perspektif sunuyor. Amacımız, öğrencilere sadece geçici çözümler değil, aynı zamanda uzun vadeli öğrenme ve başarıya giden yolda rehberlik etmektir.